O’zingizni stressning zararli ta’siridan qanday himoya qilish kerak

So’nggi 10-15 yil ichida insoniyat axborot texnologiyalari va gadjetlar olamiga sho’ng’idi. Uyg’onishimiz bilanoq yangiliklarni tekshirish uchun smartfonlarimizni ko’taramiz. Ishga yoki maktabga ketayotganda biz ijtimoiy tarmoqlarni ko’rib chiqamiz, elektron pochta va messenjerlardagi xabarlarga javob beramiz. Va shuning uchun kechgacha davom eting.

15 yil inson miyasining bunday yuklarga moslashishi uchun juda qisqa muddat. Axir, moslashish jarayonlari asrlar davom etadi va tananing ba’zi funktsiyalari notanish vazifalarga moslashish uchun hatto ming yillar talab qiladi. Shu sababli, jadal texnologik taraqqiyot stress darajasini oshiradi va shu bilan bizning sog’lig’imizga tahdid soladi.

Xuddi shu taraqqiyot stressni ham “yoshartiradi”: xavf guruhiga texnologiya, gadjetlar va umuman “axborot shovqini” ta’siriga ko’proq moyil bo’lgan yoshlar va o’rta yoshli odamlar kiradi. Natijada, hozir 25-30 yoshli odamlarning tanasi 50-60 yoshlilarning tanasidan ko’ra ko’proq charchagan bo’lishi mumkin.

YAXSHI VA YOMON STRESS

Olim Hans Selye nafaqat fiziologiya faniga “stress” atamasini kiritdi, balki organizmning stressga qanday munosabatda bo’lishi va moslashishi haqida biologik tushuntirishni ishlab chiqdi.

Selyening fikriga ko’ra, stress tananing normal holatidir, chunki u moslashish mexanizmlarini takomillashtirish bilan bog’liq. Shunday qilib, stress reaktsiyalari odamga qiyinchiliklarni engishga yordam beradi. Stress surunkali bo’lsa, sog’likka darhol zarar etkaza boshlaydi.

Hans Selye stressning uch bosqichi haqida gapirdi:

1. Signal bosqichi

Aynan shu bosqichda stress organizmning moslashuvchan resurslarini faollashtirishga yordam beradi. Signal gipotalamusga, so’ngra gipofiz beziga, so’ngra adrenalin va kortizol gormonlarini chiqaradigan buyrak usti beziga yuboriladi. Adrenalin insonga energiya beradi, yurak tezligini oshiradi va qon bosimini oshiradi, kortizol esa qon shakar darajasini oshiradi.

2. Qarshilik bosqichi

Agar stressni keltirib chiqaradigan omil davom etsa, u holda moslashuv resurslari sarfini muvozanatlash uchun tana o’zining namoyon bo’lishiga qarshi kurasha boshlaydi.

3. Charchash bosqichi

Organizmning moslashish qobiliyati tugaydi, shuning uchun u stressorga (stressni keltirib chiqaradigan ekologik omil – muharrirning eslatmasi) qarshi kurashish va uning zararli ta’sirini kamaytirish qobiliyatini asta-sekin yo’qotadi. Aynan shu bosqichda biz sog’liq muammolarini boshdan kechira boshlashimiz mumkin.