Izzattillo Islomov
Tadqiqotchilar paranormal hodisalarga ishonishning keng qo’llaniladigan qayta ko’rib chiqilgan paranormal e’tiqod shkalasini to’ldirgan 33 kishidan iborat dastlabki namunani jalb qilishdi. Tahlilga faqat eng ekstremal guruhlar, ya’ni paranormal imonlilar va skeptiklar kiritildi. Yakuniy namunaga 20 nafar sog’lom o’ng qo’l talabalar kiradi, ular jinsi teng taqsimlanadi.
Ishtirokchilarda psixoz, ruhiy kasalliklar, surunkali kasalliklar, nevrologik muammolar, giyohvand moddalarni iste’mol qilish yoki epilepsiya tarixi yo’q edi. Barcha ishtirokchilardan xabardor qilingan rozilik olindi va ular ishtirok etganliklari uchun sovg’alar oldilar.
Asosiy e’tibor inhibitiv nazoratni baholovchi Go/No-Go vazifasi deb nomlanuvchi ixtisoslashgan kognitiv topshiriqda xulq-atvor samaradorligiga qaratildi. Ushbu topshiriqda ishtirokchilar vizual signallarga asoslanib, “Borish” yoki “Bo’lmaydi” bo’yicha tezkor qarorlar qabul qilishlari kerak edi. “Go” sinovlari tezkor javobni talab qildi, “No-Go” sinovlari esa harakat qilish impulslarini inhibe qilishni talab qildi. Ushbu topshiriqning natijalari ishtirokchilarning o’z harakatlari ustidan nazoratni amalga oshirish qobiliyatini tushunish imkonini berdi.
Ishtirokchilar, shuningdek, kognitiv faoliyatdagi kundalik buzilishlarni, masalan, xotira va e’tiborni yo’qotishlarni baholash uchun ishlatiladigan kognitiv qobiliyatsizlik so’rovini to’ldirishdi.
E’tiqodning asabiy jihatlarini chuqurroq o’rganish uchun tadqiqotchilar elektroansefalografiyadan (EEG) foydalanishdi , bu elektrodlarni bosh terisiga joylashtirish orqali miyaning elektr faolligini qayd etadigan invaziv bo’lmagan usul. Ular miyaning turli sohalarida turli chastota diapazonlarini (masalan, beta, alfa va gamma) tekshirib, frontal, parietal, oksipital va chap va o’ng yarim sharlarga e’tibor qaratdilar.
Tadqiqotchilar paranormal imonlilar skeptiklarga qaraganda Go/No-Go topshirig’ida No-Go sinovlari paytida xato qilish ehtimoli ko’proq ekanligini aniqladilar, bu paranormal imonlilarda inhibitiv nazoratning buzilganligini ko’rsatadi. Paranormal imonlilar, shuningdek, skeptiklarga qaraganda ko’proq umumiy kognitiv muvaffaqiyatsizliklar haqida xabar berishdi.
Paranormal imonlilar, skeptiklarga qaraganda, parietal va oksipital sohalarda ma’lum EEG chastota diapazonlarida, xususan, beta1 va beta2da kamroq kuch ko’rsatdilar. Qizig’i shundaki, frontal lobdagi beta2 chastota diapazoni faollashuvi paranormal e’tiqodlar va inhibitiv nazorat o’rtasida vositachi sifatida paydo bo’ldi. Bu miyaning ushbu o’ziga xos mintaqasidagi faoliyat paranormal imonlilarning inhibitiv nazoratni qanday amalga oshirishiga ta’sir qilishi mumkinligini ko’rsatdi.
Paranormal imonlilar, shuningdek, frontal loblaridagi alfa va gamma quvvatlarining sezilarli darajada pasayishini ko’rsatdilar. Bu miya hududlari turli yuqori darajadagi kognitiv funktsiyalarda muhim rol o’ynaydi. Alfa ritmi ko’pincha bo’shashgan hushyorlik holati bilan bog’liq va odatda odam hushyor bo’lganida, lekin aqliy vazifalarni faol ravishda bajarmaganda kuzatiladi. Boshqa tomondan, gamma tebranishlari turli xil kognitiv jarayonlar, jumladan idrok, xotira va diqqat bilan chambarchas bog’liq.
“Xulosa qilib aytganda, ushbu tadqiqot paranormal e’tiqod alfa, beta va gamma chastota diapazonlarining kuchining pasayishi va inhibitiv nazoratning pasayishi bilan bog’liqligini ko’rsatadi. Ushbu tadqiqot paranormal imonlilar miya faoliyatidagi imonlilar va skeptiklar o‘rtasidagi farqlarning roli haqida yangi tushunchalar beradi”, — xulosa qildi tadqiqotchilar.
Ushbu tadqiqot qimmatli fikrlarni taklif qilsa-da, uning cheklovlarini tan olish muhimdir. Tadqiqotchilar asosan universitet talabalaridan iborat bo’lgan nisbatan kichik namunadan foydalanganlar, bu esa kengroq aholini to’liq ifodalamasligi mumkin. Bundan tashqari, paranormal e’tiqodlardagi ba’zi gender farqlarini namuna hajmi tufayli o’rganib bo’lmadi.
Paranormal e’tiqodlarning sirlarini va ularning idrokga ta’sirini yanada ochish uchun kelajakda kattaroq va xilma-xil populyatsiyalar bilan olib boriladigan tadqiqotlar kafolatlanadi. Ushbu tadqiqotlar paranormal e’tiqodlar va xotira va e’tibor kabi boshqa kognitiv funktsiyalar o’rtasidagi munosabatlarni chuqurroq o’rganishi mumkin.
odamlar skeptiklarga qaraganda miya faoliyatida aniq farqlarga ega bo’lishi mumkin . Topilmalar paranormal e’tiqodlarning intensivligi va inhibitiv nazorat, ma’lumotni qayta ishlash va kognitiv funktsiyani boshqaruvchi neyron mexanizmlar o’rtasidagi potentsial bog’lanishga ishora qiladi.
Paranormal e’tiqodlar o’liklarning ruhlari tiriklar bilan aloqa qilishi mumkinligi haqidagi tushunchadan tortib qora mushuklar omad keltirishi mumkinligidan qo’rqishgacha bo’lgan juda ko’p g’oyalar va xurofotlarni o’z ichiga oladi. Ba’zi odamlar bu e’tiqodlarni shunchaki xurofot sifatida rad etishsa, boshqalari ularni qat’iy ishonch bilan qabul qiladi.
Fundamental fanlar boʻyicha tadqiqot instituti xodimi Abdolvahed Narmashiri boshchiligidagi ushbu tadqiqot paranormal eʼtiqodlarni qoʻzgʻatuvchi asosiy omillarni tushunish va bu eʼtiqodlar miya faoliyati va kognitiv faoliyatga qanday taʼsir qilishini oʻrganish istagidan kelib chiqqan.
Behruzbek Hamidov
