Izzattillo Islomov
“Mana”, “aslida”, “turi”, “go‘yo”, “bu xuddi shunday”, “bunday qilib aytadigan bo‘lsak”, “qisqasi”… Bizni g‘azablantiradigan bu so‘zlarning hammasi nega kerak? boshqalarning nutqida ko’p va biz o’zimiz deyarli har bir jumlaga kiritganmiz? Bu qo’shimcha so’zlar suhbatda biz uchun o’ziga xos qo’llab-quvvatlash bo’lib xizmat qiladi. Notiqning nazarida ular nutqqa barqarorlikni beradi.
“Nutqda to’ldiruvchi so’zlardan foydalanish yangilik emas”, deydi psixolog va aloqa mutaxassisi Iv Prijant. “Ammo bizning zamonamizning ramzi ularning sonining keskin ko’payishi va jamiyatda tez tarqalishidir. Buning asosiy aybdorlari, albatta, radio va televideniye bo‘lib, ular pauzalarga yo‘l qo‘ymaydi: tinmay gaplashib turish, efir vaqtini befoyda bo‘lsa-da, iboralarni uzaytiruvchi so‘z va iboralar bilan to‘ldirish kerak. Va biz ularni darhol qabul qilamiz va biz ularni radiostantsiyalar va televizor ekranlarida cheksiz eshitganimiz uchun emas, balki kimningdir til odatlarini qabul qilish, hech bo’lmaganda, o’sha odamga o’xshash bo’lishni anglatadi.
Bundan tashqari, to‘ldiruvchi so‘zlar ijtimoiy guruhga yoki bir avlodga mansublik hissini yaratishga imkon beradi. Har bir so‘ziga “qattiq” yoki “la’nati” so‘zlarini kiritadigan 70 yoshli ayolni tasavvur qilish qiyin.
BUZZ SO’ZLAR
Tilshunos olimlar nima uchun toʻldiruvchi soʻzlarning tilda paydo boʻlishi va yoʻqolib ketishi ular uchun sir boʻlib qolayotganini tan olishga majbur. Biroq, ular paydo bo’lganda, ularni mashhur qilgan jamiyat haqida ko’p gapirishadi.
- “Oddiy” hayot, aksincha, har qachongidan ham murakkabroq bo‘lib tuyulganda qo‘llanila boshlandi.
- “Shunday qilib aytganda” aytilgan gaplar uchun javobgarlikdan xalos bo‘lish imkonini beradi.
- “Ko‘rdingizmi” yoki “tushunasiz” suhbatdosh bilan aloqa o‘rnatishimizga yordam bering, garchi ko’rish va tushunadigan hech narsa yo’q.
- “Aslida” yoki “aslida” nutqqa ruhsizlik hissini beradi.
“Bu keraksiz iboralarning barchasi faqat supermarketlardagi musiqa xaridorlarni zeriktirganidek, nutqni to’sib qo’yadi”, deydi Iv Prijant. — Umumiy qabul qilingan shaklni ishlatib, o’zimizni ko’rsatishga harakat qilib, biz ko’pincha tarkibni unutamiz. Suhbatdoshimiz bilan bir tilda gaplashishni istab, biz haqiqiy, jonli va erkin so’zdan bosh tortamiz. Bugungi kunda kim “Men tushkunlikka tushdim” degan umumiy ibora o’rniga: “Men xafaman”, “Men xafaman”, “Men g’azabdaman” deb tan oladi? Axir, bu so’zlar ancha samimiy. O’z fikrlarimiz va his-tuyg’ularimiz haqida ochiq gapirishdan qo’rqib, biz bayonotning asl mazmunini yashirishga yordam beradigan tayyor formulalarga rozi bo’lamiz.
SHAXSIY UYUSHMALAR
Jamiyat tomonidan qabul qilingan universal parazit so‘zlar bilan individga xos bo‘lgan alohida parazit so‘zlarni farqlash zarur. Agar birinchisi biz yashayotgan dunyo haqida gapira olsa, ikkinchisi bizning shaxsiy komplekslarimiz va qo’rquvlarimiz haqida gapiradi.
“Har bir jumlani “aslida” konstruktsiyasi bilan boshlagan har bir kishi o’zining aytganlari haqiqat ekanligidan xavotir bildiradi, chunki uning o’zi bunga to’liq ishonch hosil qilmaydi”, deydi psixoanalitik Jan-Pyer Vinter. “Va bu dizayn unga shubhalardan xalos bo’lishga va tinchlanishga imkon beradi. Bunday odam nafaqat so’zlariga, balki his-tuyg’ulariga ham ishonishga odatlanmagan.
Behruzbek Hamidov
