Psixologik travma

Fransuz genetiki Izabel Mansuy uzoq vaqtdan beri sichqonlar ustida inson miyasi qanday ishlashini tushunish uchun tajribalar o‘tkazdi. U o’n yil oldin unutuvchanligimiz uchun javobgar bo’lgan oqsil molekulasini kashf qilganida mashhur bo’ldi. Olimning navbatdagi tajribasi muvaffaqiyatli bo’ldi.

Uning rahbarligida bir guruh shveytsariyalik genetiklar eksperiment o’tkazdilar*, uning davomida sichqonlar doimiy ravishda turli sinovlardan o’tkazildi, so’ngra ularning avlodlari stressga moyilligi tekshirildi. Natijalar esa hayratlanarli bo‘ldi: jarohatlangan sichqonlarning nasli kutilganidan ko‘ra ko‘proq tashvish va depressiyaga ega edi.

Olimlar stressga uchragan ota-onalarning spermatozoidlarida ularning avlodlarida stressga ta’sir qiluvchi ma’lum molekulalarni – mikroRNKlarni topdilar (mikroRNKlar ko’plab genlarning faoliyatini tartibga soluvchi, ularning faolligini oshiradigan yoki kamaytiradigan kichik molekulalardir).

“Genetikada neodarvinizmning markaziy dogmasi mavjud bo’lib, unga ko’ra orttirilgan xususiyatlar meros bo’lmaydi”, – deydi Rossiya Fanlar akademiyasining Umumiy genetika instituti xodimi, Genotek ilmiy direktori Valeriy Ilyinskiy. “Ya’ni, stressni boshdan kechirgan ota-onalar bu ta’sirni o’z avlodlariga o’tkazmasligi kerak. Biroq, spermadagi bu molekulalarning sichqonchaning keyingi rivojlanishiga ta’sir qilish mexanizmi hali aniq emas, chunki mikroRNK molekulalari hujayralarda nisbatan qisqa vaqt – bir necha kundan ko’p bo’lmagan vaqt davomida qoladi.

PSIXOLOGIYA BIOLOGIYADAN KUCHLIMI?

Ushbu tadqiqot natijalari biz uchun nimani anglatadi? “Unutmaslik kerak bo’lgan asosiy narsa shundaki, hayvonlarda o’tkazilgan eksperimentlarni bevosita inson psixikasini tahlil qilish uchun ishlatib bo’lmaydi”, deb ogohlantiradi Moskva psixoanalitik jamiyati nomzodi Aleksandra Oksimets. — Asosiy farq shundaki, bola sichqondek hayotga tayyor tug‘ilmaydi. Uning rivojlanishiga hayvonlarga qaraganda ta’lim va atrof-muhit ko’proq ta’sir qiladi.

Ammo ota-onasi jiddiy qo’zg’olonlarni boshdan kechirgan (masalan, Vetnam urushidan keyin) odamlar orasida o’z joniga qasd qilishning yuqori darajasi haqidagi statistik ma’lumotlarni qanday izohlash mumkin? Psixoanalitiklarning ishonchi komilki, travmatizmga uchragan odamning psixologik jihatdan barkamol bolani tarbiyalash darajasi muhimroqdir.

Aleksandra Oksimetsning fikricha, “travma ota-onaning funktsiyasiga ta’sir qiladi va, qoida tariqasida, inson o’z farzandlariga etarli darajada g’amxo’rlik qila olmasligiga olib keladi. U tashvishlarimizni qayta ishlash va boshdan kechirishimizga imkon beruvchi aqliy apparatni yo’q qiladi. Buning o’rniga, rad etish shaklidagi mudofaa mexanizmlari ishlay boshlaydi, masalan, inson o’zi va bolasi bilan sodir bo’lgan barcha yomon narsalarni inkor qilganda.

Bolalar juda nochor tug’ilishadi va ularning hayotining birinchi yili qattiq tashvish bilan birga keladi. Va travmatizmga uchragan ota-ona, o’z tajribalarini engishga qodir emas, bolasiga bu tashvishni o’zi uchun qulay bo’lgan tarzda – dunyo qo’rqinchli yoki xavfli emasligini tushunishga yordam bera olmaydi. Aksincha, u ongsiz ravishda qo’rquv va og’riqni unga o’tkazadi.