iz kundalik nutqimizda ruhiy salomatligimiz bilan bog’liq holda “travma” so’zini tez-tez ishlatamiz, lekin buning orqasida nima turganini har doim ham tushunmaymiz. Shunday qilib, t.f.n., klinik psixolog Maykl Edelshteyn jismoniy va hissiy jarohatlarning paydo bo’lish mexanizmini solishtirishni taklif qiladi.

TETIK NIMA EDI

Shikast miya shikastlanishi bilan hamma narsa aniq – siz boshingizni urib, miya chayqadingiz, tashqi sharoitlar aybdor. Psixologik travma bilan hamma narsa boshqacha – bu nafaqat boshqa shaxs yoki hodisa tufayli yuzaga keladi, bizning psixikamiz ham har qanday qo’zg’atuvchini psixologik travmaya aylantirishda ishtirok etadi.

“Boshqacha qilib aytganda, vaziyatning o’zi emas, balki bizning farovonligimizga ta’sir qiladigan bu haqda o’ylagan narsamizdir”, deb tushuntiradi mutaxassis.

Masalan, qo’zg’atuvchi vaziyat xo’jayiningiz bilan janjal bo’lishi mumkin – vaziyatning o’zi yoqimsiz, lekin u faqat jarohatlanganda travmatik bo’ladi. O’z-o’zini tekshirish va o’z-o’zini kamsitish holatiga tushib qolganda, tashvish, umidsizlik, qo’rquv, umidsizlikni boshdan kechirasiz. Ya’ni, sodir bo’layotgan narsaga aniq ifodalangan salbiy munosabat paydo bo’lganda.

3 TA O’RNATISH

Edelshteynning fikricha, bu hissiy iztirob yoki travma qo’zg’atishi mumkin bo’lgan alohida fikrlash turi. Odatda uchta munosabat nuqtai nazaridan tavsiflanishi mumkin.

1. Muvaffaqiyatli bo’lishim kerak va qilgan ishim boshqalar tomonidan ma’qullanishi kerak. Aks holda, men hech narsaga yaramayman;
2. Boshqalar menga yaxshi munosabatda bo’lishlari kerak, aks holda ular yaxshi emas;
3. Hayot oson, adolatli va muammosiz bo’lishi kerak – aks holda bu hech qanday foyda keltirmaydi.

3 DAQIQA DAVOMIDA MASHQ QILING

Agar siz noxush vaziyatda bo’lsangiz va oqibatlarga ancha vaqt davomida duch kelasiz deb shubha qilsangiz, kichik mashqni sinab ko’rishingiz mumkin. Bu sizning vaziyatga bo’lgan munosabatingizni o’zgartirishi va oxir-oqibat jarohatni to’xtatishi mumkin.

• Trigger, voqea (“Mening xo’jayinim menga qichqirdi”);
• Aqlsiz munosabat (“Menga xo‘jayinning yuz foiz roziligi kerak”);
• Bu bilan bog’liq istalmagan his-tuyg’ular (“Men juda xafaman va o’zimni tanqid qilishni to’xtata olmayman”);
• Nima uchun munosabat mantiqsiz? (“Menejerimning 100% roziligi kerakligi haqida dalillar bormi?”);
• Asl javob: Ha, men menejerimning roziligini olishni xohlayman, lekin bu u meni 24/7 kuni hayratda qoldirishi kerak degani emas.Uning men bilan gaplashishi menga yoqmaydi, lekin bu mening dunyomni buzmaydi. Oxirgi marta uning tanqididan omon qoldim, endi buni uddalay olaman. Xo’jayinim yirtqich hayvon bo’lgani uchun emas, balki o’zimni xatoga yo’l qo’yadigan odam sifatida qabul qilmaganim uchun o’zimni yomon his qilyapman – o’zimdan mukammallikni talab qilaman. Men xato qilishim va xo’jayinimga yoqmasligini qabul qilishim kerak”).

Albatta, shuni tushunishimiz kerakki, mashqni bir marta bajarish bizning fikrimizni o’zgartirmaydi – lekin bu biz urinmaslik kerak degani emas. Oxir-oqibat, siz nimani va nima uchun his qilayotganingizni tushunib, narsalarga yanada hushyor va xotirjam qarashni o’rganasiz.