Texnologik taraqqiyot, shaxslararo aloqa vositalarining evolyutsiyasi va o’zgaruvchan ijtimoiy va iqtisodiy sharoitlar so’nggi yillarda ijtimoiy muloqotning an’anaviy shakllariga ta’sir ko’rsatdi. Yaqin vaqtlargacha odamlar o’rtasidagi aloqaning dominant usuli to’g’ridan-to’g’ri munosabatlar (suhbat) va bilvosita, lekin shaxsiylashtirilgan (xat yozishmalar, telefon qo’ng’iroqlari) edi. To’g’ridan-to’g’ri muloqot usullari bir qator afzalliklarga ega va birinchi navbatda, ular hissiy, jismoniy va ijtimoiy aloqalarni mustahkamlashga yordam beradi.

Afsuski, yaqinda biz an’anaviy aloqa shakllarida o’zgarishlarni ko’rdik. Zamonaviy odamlarning dinamik turmush tarzi ko’pchiligimiz suhbatdosh bilan shaxsiy aloqada odatiy to’g’ridan-to’g’ri suhbatga ko’pincha vaqtimiz yo’qligiga olib keldi. Bundan tashqari, eng yangi elektron va raqamli texnologiyalarning rivojlanishi aloqaning an’anaviy shakllarini siqib chiqarishga yordam berdi. Bugungi band odamga xat yozish va pochta jo’natish yoki boshqa odam bilan uchrashish va suhbatlashishdan ko’ra elektron pochta yoki lahzali xabar almashishdan foydalanish osonroq.

Muloqotning interaktiv tomoni nima?

Muloqotning interfaol tomoni – har biri o’z sub’ektivligidan xabardor bo’lgan ijtimoiy birliklarning o’zaro ta’siri. Ko’pincha u lingvistik va boshqa madaniy kodlar yordamida ifodalanadi. Bu sotsiologiyaning asosiy tushunchalaridan biridir. Vaziyatga, talqin qilish usuliga, o’zaro hamkorlik sherigi va maqsadiga qarab, quyidagi turlarni ajratish mumkin:

• yo’naltirilgan;
• diqqatsiz;
• ramziy;
• tranzaksiyaviy.

Jamiyatning interaktiv modeli

Interfaol model XIX asr oxirida vujudga kelgan va jamiyat mavjudligini shaxslarning o‘zaro ta’siri orqali tushuntirib bergan. Georg Simmel o’zaro ta’sirni sotsializatsiya shakli deb bilgan, Maks Veber esa uni ijtimoiy faollik deb bilgan.

Ushbu modelda barcha tuzilmalar ularning tarkibiy elementlarining o’zaro ta’siri tizimi sifatida tushunilishi kerak. Gumanistik sotsiologiya nuqtai nazaridan, o’zaro ta’sir qiluvchi elementlar – bu o’z qadriyatlari yoki qiziqishlari asosida boshqarilishi mumkin bo’lgan ongli shaxslar.

Interaktiv muloqot usullari va turlari

Shaxslararo muloqot jarayoni ikki asosiy usulda amalga oshiriladi:

• og’zaki (og’zaki);
• og’zaki bo’lmagan (ekstralingvistik).

Bunday aloqa o’zaro ta’sirning uchta asosiy turini ifodalashi mumkin:

• hamkorlik – odamlarning umumiy xulq-atvorini muvofiqlashtirish va o’zgartirish bo’yicha umumiy maqsadga ega bo’lgan muloqotda yuzaga keladi;
• raqobat – ba’zan shiddatli kurash va to’qnashuvlarga olib keladigan raqobat turi;
• betaraflik – sheriklarning befarqligi va o’zaro munosabatlarga qiziqish yo’qligi tufayli yuzaga keladi.

Aloqa funktsiyalari

Og’zaki va og’zaki bo’lmagan shaxslararo muloqot muayyan funktsiyalarni bajaradi. O’zaro hamkorlikdagi sheriklar, ya’ni jismoniy shaxslar yoki ijtimoiy shaxslar birgalikda istalgan maqsad va qadriyatlarga erishish uchun harakat qilishlari mumkin. Og’zaki va og’zaki bo’lmagan shaxslararo muloqotning eng muhim funktsiyalari:

• tavsiflovchi;
• ifodali;
• ijtimoiy muhandislik;
• sotsializatsiya.

Ham og’zaki, ham og’zaki bo’lmagan muloqotning o’ziga xos turlari bor: rasmiy va suhbat, va har bir kishi ushbu navlarning har birini ishlatish qoidalarini bilishi kerak, chunki ular maqsadda farqlanadi.