Behruzbek Hamidov
o’rtasidagi munosabatni tushunishda yangi qadamlar qo’ydi. Topilmalar shuni ko’rsatadiki, psilotsibin va LSDdan foydalanish tarixi bo’lganlar “tabiat bilan bog’liqlik” hissi haqida xabar berishlari mumkin.
Shunday qilib, ular psixikadan foydalanish haqida xabar bermaydigan shaxslarga nisbatan iqlim o’zgarishi haqida bilishadi. Ushbu tadqiqot natijalari shuni ko’rsatadiki, psixikadan foydalanadiganlar shunchaki psilosibin yoki LSD foydalanuvchisi o’zini tutishi kerak bo’lgan madaniy talablarga javob bermaydi; balki ular tabiatga chinakam qiziqish bildiradilar. Iqlim o’zgarishiga qarshi kurashni davom ettirayotganimizda, psixikadan foydalanish tabiat bilan aloqamizni kuchaytirayotganini aniqlash bir kun kelib dolzarb bo’lishi mumkin.
Psixedik dorilarni qabul qilish oqibatlari bo’yicha tadqiqotlar doimiy ravishda foydalanuvchilarning atrof-muhitga nisbatan ko’proq xatti-harakatlarini va tabiat bilan bog’liqligini ko’rsatadi. Kristina Sagioglou va Mattias Forstmanning tadqiqot guruhi bu psixikadan foydalanishning tabiiy natijasimi yoki tasdiqlovchi tarafkashlik natijasimi, hali noma’lumligini tan oldi. Psixedelikadan foydalanadiganlar hippi daraxtlarini quchoqlaganlar degan madaniy rivoyatni topish odatiy holdir.
Sagioglou va Forstmanning ishidan oldin, psixikadan foydalanuvchilar ushbu moddalarni ishlatmaganlarga qaraganda tabiiy ravishda o’zlarini “tabiat bilan bog’liqlik” darajasi yuqoriroq deb bilishlari aniq emas edi. Psychedelic bo’yicha tadqiqotlarning aksariyati o’z-o’zidan hisobot so’rovlari shaklida. Ushbu ma’lumot to’plash vositasi tasdiqlovchi noto’g’riligiga nisbatan zaifdir, bunda so’rovga javob berganlar ular haqida to’g’ri bo’lishi kerak bo’lgan javoblarni taqdim etadilar, lekin bo’lmasligi mumkin.
Tadqiqot guruhi 641 ishtirokchini universitetning pochta ro’yxatlari, Facebook talabalar guruhlari va turli ijtimoiy media platformalaridagi forumlar orqali jalb qildi. Namuna g’arbiy evropaliklar va amerikaliklardan iborat edi. Ishtirokchilar psixika (psilotsibin, LSD, meskalin va DMT), opiatlar (geroin, kodein), MDMA, amfetamin, metamfetamin, nasha, alkogol, tamaki va kofein bilan umrbod tajriba haqida so’ragan so’rovda qatnashdilar. Bundan tashqari, ularga “tabiat bilan bog’liqlik” darajasi haqida savollar berildi va ularning iqlim o’zgarishi haqidagi bilimlari va tashvishlarini baholovchi 10 savoldan iborat viktorina yakunlandi.
Ushbu sa’y-harakatlar natijalari shuni ko’rsatdiki, psilotsibin tarixiga ega bo’lganlar, undan keyin LSD, “tabiat bilan bog’liqlik” va iqlim o’zgarishini bilish bo’yicha eng yuqori ball olgan. Statistik tahlil shuni ko’rsatdiki, “tabiat bilan bog’liqlik” ning o’sishi odamlarning iqlim o’zgarishi haqidagi bilimlarini izlashga ta’sir qilgan omil bo’lib tuyuldi. Qizig’i shundaki, psilotsibin yoki LSD dan foydalanish iqlim bilan bog’liq tashvishlarning ko’payishi bilan bog’liq emas edi.
Tadqiqot guruhi “qo’shimcha jarayon tashvishlanishga moyillik odatda pastroq bo’lishi mumkin”, deb faraz qildi, bu psixikadan foydalanuvchilarning hissiy barqarorlik me’yoridan yuqori ball to’plashi va psixikadan foydalanish chastotasi va hissiy barqarorlik o’rtasidagi ijobiy bog’liqlikdan dalolat beradi. Boshqacha qilib aytganda, psixikalar tashvishni kamaytiradi va hissiy barqarorlikni oshiradi.
Ushbu ishning cheklovlari korrelyatsiya xarakterini o’z ichiga oladi. Bu qo’shimcha va o’lchovsiz omil bo’lishi mumkin, bu kimdir psixikani qabul qilishi, tabiat bilan bog’liqligini his qilishi va iqlim o’zgarishi haqida bilib olish ehtimoliga ta’sir qiladi. Tadqiqot tabiat bilan bog’liqlik va iqlim o’zgarishiga munosabatni baholadi, ammo harakatlarni o’lchamadi. Tabiat va iqlim haqidagi his-tuyg’ular mazmunli harakatlarga aylanmasligi mumkin.
Tadqiqotchilar ko’pchilik mamlakatlarda noqonuniy maqomga ega bo’lganligi sababli psixikalarni tadqiq qilish qanchalik qiyinligini tan olish bilan yakunlaydilar. Bu psixikalar va kelajakdagi ijtimoiy yoki iqlimga qarshi xatti-harakatlar haqida bilib olishimiz mumkin bo’lgan oqibatlarga olib keladi.
Izzattillo Islomov
