Izzattillo Islomov
Keling, tashvishlanish normal ekanligini aytishdan boshlaylik. Lekin faqat foyda keltirsa. Ushbu turdagi tashvish ratsional deb ataladi.
Ratsional tashvish yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan xavfli vaziyatlarni bashorat qilishga va ularning paydo bo‘lishining oldini olishga yordam beradi. Misol uchun, sizning o’smir o’g’lingiz maktabga endigina jo’nab ketdi va keyin uning shlyapasi uyda qolganini payqadingiz. Siz xavotirdasiz, chunki tashqarida juda sovuq va yaqinda uning qulog’i og’riyapti. Siz unga qo’ng’iroq qilasiz va qaytib kelishini va shlyapasini kiyishini so’raysiz.
Irratsional tashvish hech qanday foyda keltirmaydi, chunki siz quyidagi hodisalardan xavotirlanasiz:
- katta ehtimol bilan sodir bo’lmaydi;
- sodir bo’lishi mumkin, lekin siz ularga ta’sir qila olmaysiz;
- muqarrar ravishda sodir bo’ladi (va siz ham bunga ta’sir qilmaysiz).
MANTIQSIZ TASHVISH NIMAGA O’XSHAYDI?
Keling, shlyapa bilan misolga qaytaylik. Bola maktabga bordi. U ketishdan oldin siz shlyapa unutilmaganiga, sharf bog’langaniga, ko’ylagidagi fermuarning oxirigacha fermuarlanganiga va umuman ob-havoga qarab kiyinganiga ishonch hosil qildingiz. Ammo to’satdan, u ketganidan so’ng, siz ko’chada shlyapasini yechib qo’yishi mumkin degan fikrdan xavotirlana boshlaysiz. Bezorilar uni hovlida poylab o‘tirib, shlyapasini boshidan yulib olishsa-chi? Siz unga har o’n daqiqada qo’ng’iroq qilib, shlyapa hali ham boshida ekanligini va uni echib olish niyati yo’qligini tasdiqlaysiz. Keyin siz sinf o’qituvchisini maktabdan keyin bolaga shlyapa haqida eslatish iltimosi bilan chaqirasiz. Shundan so‘ng, siz farzandingizning sinfdoshiga qo‘ng‘iroq qilib, o‘g‘lingiz maktabga kelganida shlyapa kiygan yoki yo‘qligini so‘raysiz.
Mantiqsiz tashvishga moyil bo’lgan ota-onalar har qanday mutlaqo normal holatlarni o’z farzandlarining sog’lig’i yoki farovonligiga tahdid deb bilishadi.
Ular hozirgi vaqtda emas, balki u yoki ular uchun faraziy xavf-xatarlarga to’la bo’lgan xayoliy kelajakda yashaydilar. Bu tashvishli deb ataladigan ota-onalardir.
Obsesif-kompulsiv buzuqlik (OKB) tashvish niqobi ostida yashiringan bo’lishi mumkin. Bu obsesif holatlar va harakatlar bilan birga keladigan xatti-harakatlarning buzilishi. Eng keng tarqalgan variant: ota-ona bolani doimo dahshatli infektsiyalar tahdidi ostida his qiladi. Voyaga etgan odam atrofdagi barcha narsalarni, o’z qo’llari va bolaning qo’llarini antibakterial salfetkalar bilan cheksiz artadi. U panjara va eshik tutqichlariga tegishi mumkin emas, boshqa bolalarga yaqinlashish taqiqlanadi, chunki ular yuqumli bo’lishi mumkin va uydan tashqarida ovqatlanish taqiqlanadi. Bundan tashqari, bu takrorlanuvchi harakatlar OKB bilan og’rigan odamni yengillik keltirmasdan charchatadi.
Mantiqsiz tashvish – bu tez yurak urishi, nafas olish qiyinlishuvi va bosh og’rig’i bilan birga bo’lishi mumkin bo’lgan juda yoqimsiz holat. Ehtimol, bunday odamlar o’zlarining tashvishlaridan juda aziyat chekishadi, lekin bu haqda hech narsa qila olmaydilar.
BU BOLAGA QANDAY ZARAR ETKAZISHI MUMKIN?
Voyaga etgan odamning tashvishi bolaga o’tishi mumkin
Misol uchun, men bir otani bilardim, u qizining duduqlanishidan juda qo’rqardi, chunki u bolaligida duduqlanib yurgan va sinfdoshlari uning ustidan kulishgan. Va yetti yoshida, qiz maktabga borganida, u duduqlanishni rivojlantirdi. Otasi uni nutq terapevtiga olib bordi, lekin tezda u faqat otasining huzurida duduqlagani ma’lum bo’ldi. Avvaliga u bunga ishonmadi, lekin keyin unga qizning boshqa bolalar bilan muloqotda bo’lgan videosi ko’rsatildi – u duduqlanmadi. Otam tashvishini yengishi bilan qizim uning huzurida duduqlanishini bas qildi.
Bola dunyo xavfli ekanligiga ishonadi
Agar chaqaloq atrofidagi dunyoni o’rganishga ruxsat berilmasa, bu nafaqat uning rivojlanish imkoniyatlarini cheklaydi. U ota-onasidan xabar oladi: “Ehtiyot bo’ling, bu dunyo xavf-xatarlarga to’la”. Natijada mustaqillik, muloqot va o’rganish bilan bog’liq muammolar bo’lishi mumkin. Ya’ni, bola dunyoni o’rganishdan himoyalanganligi sababli rivojlanishda kechikishlarga duch kelishi mumkin.
Mustaqillik ko’nikmalarini rivojlantirish bo’yicha darslardan birida ikkinchi sinf o’quvchisidan pichoq bilan bodringni kesishni so’rashdi, u o’qituvchiga dahshat bilan qaradi: “Bu erda aqldan ozganmisiz? Siz bolaga pichoq bera olmaysiz! ” Bu bolaning onasi ham, buvisi ham xavotirda edi.
Behruzbek Hamidov
