Izzattillo Islomov
Qiladigan ishsiz navbatda turishni, ayriliq yoki o’tmishdagi yaqinlarimizni sog’inamiz. Xuddi shu so’z, lekin kontekstga qarab qanday boshqa ma’no! Va biz bu xususiyatni odamlarga, masalan, filmga ham ishlatamiz. Bir tomondan, bu o’zini biror narsa bilan band qila olmaslik, ikkinchidan, chuqur tuyg’u, uchinchidan, qadr-qimmatni baholash. Zerikish hodisa sifatida nima, u nima uchun paydo bo’ladi va u foydalimi?
Zerikish turlari
Zerikishni shartli ravishda ikki toifaga bo’lish mumkin – vaziyatli va ekzistensial. Vaziyat har birimizga tanish, biz zerikkan, qiladigan ish topolmay, hech narsaga qiziqmay qolgan paytimiz. Ekzistensializm ma’no hissi, ya’ni. ekzistensial zerikish – qalb yoki yurak zerikganda amalga oshmagan narsaga intilish. Bu bajarilmagan istaklar, bajarilmagan maqsadlar bilan bog’liq qiyin tajriba bo’lishi mumkin. Psixoterapiyada bu hodisa odatda umidsizlik deb ataladi, u har qanday ehtiyojlarning qondirilmasligi natijasida yuzaga keladi. Ekzistensial zerikish bizning psixikamiz uchun eng katta xavf hisoblanadi. Agar biz o’zimizni bunday fikrlardan chalg’ita olmasak, depressiv holatga tushib qolish ehtimoli bor. Bu erda sizga o’z hayotingizga tanqidiy qarash, qadriyatlarni qayta baholash.
Nega biz zerikamiz
Agar biz amalga oshirilmagan narsalarni doimo sog’inish tuyg’usini boshdan kechirmasak, ertami-kechmi biz odatiy holga tushib qolamiz, zerikamiz. Bu bizning idrokimizning o’ziga xos xususiyatlari bilan bog’liq. Bolalikda biz vaqtni boshqacha baholaymiz, dunyoni o’rganamiz, doimo yangi narsalarni o’rganamiz. Shuning uchun, og’riqli navbatda kutish daqiqalarida ular haqiqiy qiynoqlarga aylanadi, bola biror narsa qilish kerak. Kattalar zerikishni mutlaqo teskari sabablarga ko’ra boshdan kechirishadi. Bizning vaqtimiz o’tkinchi, chunki bir xil voqealar, naqshlar, harakatlar kundan-kunga takrorlanadi. Yorqin taassurotlar tobora kamayib bormoqda, natijada biz hatto eng qiziqarli faoliyatdan ham zerikamiz. Bu holatdan xalos bo’lishga arziydimi, uni olish kerakmi va undan qanday foyda olish mumkin?
Foyda va zarar
Zerikishning zarari aniq – biz dangasalikka, kechiktirishga, befoyda ishlarga berilib ketamiz yoki hatto umidsizlikda qimmatbaho vaqtni yoqib yuboramiz. Ammo bu darhol to’xtatilishi kerak degani emas. Avvalo, bu hozirgi vaziyat yoki hatto turmush tarzi haqida o’ylashimiz kerak bo’lgan belgidir. Agar biz doimo ishda zeriksak, zerikish bilan emas, balki o’z kasbiy vakolatlarimizni qayta ko’rib chiqishimiz kerak. Yoki biz haqiqatan ham juda charchadik va bu qayta ishga tushirishning bir turi, tana va miya bir muddat sekinlashishi kerak.
Hatto bunday holatdan ham ilhom olish mumkin. Turg’unlik holatini boshdan kechirib, biz beixtiyor vaziyatni qanday tuzatish haqida o’ylaymiz. Bu ijodiy fikrlashni rag’batlantiradi. Sandy Mannning tadqiqotlari faqat bu haqiqatni tasdiqlaydi: sub’ektlar zerikarli ishlarni bajargandan so’ng, darhol qiziqarli ishlarni amalga oshirgan nazorat guruhiga qaraganda ko’proq ijodiy bo’lishgan.
Foydali bilan foydali
Foyda to’g’ri qo’llanilsa, yanada katta foyda keltiradi. Ya’ni, zerikishdan foydalanib, biz yanada samaraliroq, ijodiyroq va yaxshiroq bo’lishimiz mumkin. Ijodiy fikrlash umumiy fikrlash kabi ma’lum algoritmlarga ham sezgir. Shunday qilib, uning asoslarini o’rganish va zerikish paytlarida qo’llash orqali biz ajoyib natijalarga erishishimiz mumkin. Ijodiy fikrlash san’at emas, balki muhandislik bilan sinonimdir. Chunki har qanday muammoga ijodiy yondashish uni optimal hal etish, yangi g‘oyani yaratish, o‘ziga xos yondashuvni topishdir. Ushbu yondashuvni bunday echimlarni topishning asosiy algoritmlarini o’rganish orqali o’rganish mumkin.
Behruzbek Hamidov
