Izzattillo Islomov
Ikkala hodisa ham hayotimizda juda tez-tez uchraydi. Kimdir o’z sevgilisi bilan birlashish istagi bilan munosabatda bo’lib, o’zini boshqasiga qaram qiladi. Va kimdir, aksincha, hatto yaqinlikdan qo’rqadi va darhol qochishga tayyor. Nima uchun bu sodir bo’ladi va bunday odamlar o’zgarishi mumkinmi?
Sevgi haqidagi deyarli har bir filmda shunday qahramon bor: u (kamroq) birinchi navbatda uni (qahramonni) faol ravishda ta’qib qiladi. Qahramon bizning oldimizda xarizmatik, jozibali – jozibaning o’zi sifatida namoyon bo’ladi. Va hamma narsa yaxshi va ishtiyoq bilan ketayotganga o’xshaydi, u hissiy yaqinlikka kelgunga qadar, bu belgilar o’rtasida tabiiy ravishda paydo bo’lishi kerak.
O’zaro munosabatlar psixologiyasida bu harakat mutlaqo normal va adekvat, ammo bizning qahramonimiz uchun emas. U jiddiy narsa qaynayotganini anglashi bilanoq, u uzoq, sovuq “yirtqich hayvon” ga aylanadi va chekinishni, muloqotdan qochishni va yon tomondan keskin aloqalarni izlashni boshlaydi.
Nega? Chunki rejissyorlar bizning e’tiborimizga aynan shunday qarama-qarshi xarakterlarni taqdim etishni yaxshi ko’radilar.
Bu xatti-harakatdan farqli o’laroq, qoida tariqasida, kuchli giyohvandlik bo’lgan hamma narsani iste’mol qiladigan, qurbonlik sevgisi haqida hikoya qilinadi. Bunday munosabatlarda koinotning koinotning asosiy elementi boshqa shaxs bo’lib, u hamma narsada hal qiluvchi omil rolini oladi: kayfiyat, farovonlik, o’zini o’zi qadrlash, rejalar, o’ziga ishonch va kelajak.
Mutaxassislar bu holatni bog’liqlik deb atashadi – bu idrokni buzadi, shaxsiyat chegaralarini buzadi va hayotni buzadi.
Nima uchun bu sodir bo’lmoqda?
O’zaro bog’liqlik erta bolalik davrida onadan ajralish jarayonidagi buzilishlar tufayli yuzaga keladi, deb ishoniladi. Bugungi kunda bola tug’ilgan paytdan boshlab ikki yoki uch yoshga to’lgunga qadar o’zini onasidan alohida mavjudot sifatida tan olmaydi, deb hisoblashadi.
Biroq, vaqt o’tishi bilan, ishonch va xavfsizlik hissi asosida, u onasidan psixologik mustaqillikni qo’lga kiritib, dunyoni o’rganish istagi bor. Agar ajralish jarayoni tugallanmagan yoki noto’g’ri bo’lsa, bolaning “men”i noaniq bo’lib chiqadi va shaxsiyat chegaralari o’tkazuvchan bo’lib qoladi.
Agar bitta ekstremal bo’lsa – o’z-o’zini ta’minlash qobiliyatiga ega bo’lmagan, boshqasi – yaqin munosabatlarga kirishda qiynalayotganlar bor. Ushbu turdagi buzilish odatda qarama-qarshilik deb ataladi.
Ammo shuni unutmasligimiz kerakki, bog’lanishning buzilishi turli xil soyalar va namoyon bo’lish darajalariga ega bo’lgan spektrdir. O’zaro bog’liqlik va qarama-qarshilik nuancesiz oq-qora dixotomiya sifatida qaralmasligi kerak.
Birlashish va yaqinlikdan qochish istagi bir xil tuyg’uga – zaiflikka asoslangan
Biror kishi o’zini juda zaif his qiladi, u doimo tahdid yoki qo’rquvni his qiladi. Faqat bu qo’rquv boshqacha.
- Bir-biriga bog’liq bo’lgan munosabatlarda, odam o’zi bilan yolg’iz qolganda o’zini zaif his qiladi; u munosabatlar orqali o’zini tanishtirish uchun yaqin atrofdagi odamga muhtoj. Darhaqiqat, boshqa odam ko’zgu vazifasini bajarishi uchun kerak bo’ladi, unda u aks ettirilishi va “men borman, men yaxshiman” ni tushunishi mumkin. Yoki aksincha, “Men borman, lekin men yomonman”.
- Qarama-qarshi munosabatlarda zaiflikning boshqa turi mavjud – qabul qilinmaslik, rad etish qo’rquvi, yaqinlashib qolish va yonib ketish qo’rquvi. Bu, ehtimol, bir necha marta sodir bo’lgan. Haqiqatan ham, yana tahdid soladigan narsaga yaqinlashish juda qo’rqinchli.
Ikkalasi ham o’zini tashlab ketish haqida. Shuni tushunish kerakki, boshqa odamlarning manfaatlari va ehtiyojlari (yoki ishga borish) bilan yashash istagi ba’zan o’ziga yaqinlashishdan ongsiz ravishda qochishdir.
Biror kishi o’ziga yaqinlasha boshlaganida, boshidan kechirilmagan o’tmishdagi travmatik tajribalar tufayli yuzada ko’plab qo’rquv va xavotirlar paydo bo’ladi. Uni o’sha paytda ham, hozir ham og’riqni to’xtatishning iloji yo’q. Va men, albatta, yoqimsiz his-tuyg’ulardan qochishni xohlayman! Va keyin yuqoridagi xatti-harakatlarning har qanday shakllari og’riqni oldini olish uchun qulay bo’lishi mumkin – yoki sintezda yashash yoki yaqinlikdan qochish.
Behruzbek Hamidov
