Izzattillo Islomov
Tadqiqotlar shuni ko’rsatadiki, erkakning an’anaviy xulq-atvor me’yorlariga qanchalik intilishi uning jinsiy o’zini o’zi qadrlashiga va sog’lom romantik yoki jinsiy munosabatlarni shakllantirish qobiliyatiga ta’sir qiladi.
Ammo yoshning ushbu me’yorlarga qanchalik mos kelishiga turli xil ijtimoiylashuv agentlari – tengdoshlar, ota-onalar va ommaviy axborot vositalari ta’sir qilishi mumkin.
ERKAKLIKNING AN’ANAVIY ME’YORLARI
Ushbu omillarni o’rganish uchun amerikalik tadqiqotchilar 18 yoshdan 22 yoshgacha bo’lgan 181 erkak talaba ma’lumotlarini tahlil qildilar. Tadqiqotchilar respondentlarning to’qqizta an’anaviy erkak me’yorlariga qay darajada rioya qilishlarini baholadilar, xususan:
- g’alabaga intilish,
- heteroseksuallik,
- zo’ravonlik,
- ayollar ustidan hokimiyat
- muvaffaqiyatli jinsiy hayot,
- his-tuyg’ularni nazorat qilish,
- tavakkal qilishga tayyorlik,
- o’ziga ishonch,
- martaba ustuvorligi.
Yigitlar otalari va tengdoshlari ularga bu erkaklik me’yorlariga rioya qilish uchun bosim o’tkazganmi yoki yo’qmi, shuningdek, qanday mashhur erkaklar jurnallari, teleko’rsatuvlari va kliplarni tomosha qilganliklarini aytib berishdi. Keyin ular romantik munosabatlar, jinsiy o’zini o’zi hurmat qilish va jinsiy aloqa qilishdan oldin spirtli ichimliklarni qanchalik tez-tez ichish haqida o’z tajribalarini o’rtoqlashdi.
ERKAKLARNING JINSIY O’ZINI O’ZI QADRLASHIGA NIMA VA QANDAY TA’SIR QILADI?
1. Atrof-muhit
Natijalar shuni ko’rsatdiki, umuman olganda, yoshlar har bir me’yorga o’rtacha darajada rioya qilishadi. Qizig’i shundaki, ularga otalardan ko’ra erkak tengdoshlari va ijtimoiy tarmoqlar (musiqiy videolar va jurnallar) ko’proq ta’sir qiladi. Bu erda kontekst omillari, masalan, o’g’il va ota o’rtasidagi munosabatlar va ularning birga yashashi kabi rol o’ynaydi.
2. Madaniy kod
Teleseriallarni tomosha qilish ham oldindan aytib bo’lmaydigan ta’sir ko’rsatdi. “Biz teleseriallarni tomosha qilish erkaklar tengdoshlari va jurnallariga qaraganda aksincha ta’sir qilishini aniqladik”, deb qo’shimcha qildi tadqiqot muallifi Metyu Nilson. “Ayniqsa, erkaklar teleseriallarni qanchalik ko’p ko’rishsa, ular an’anaviy erkaklik me’yorlariga shunchalik kamroq rioya qilishgan.” Bu, ehtimol, serial odatda ko’plab gender stereotiplarini tanqid qilishi yoki hatto masxara qilishi bilan bog’liq.
GENDER STEREOTIPLARI VA ERKAKLARNING JINSIY O’ZINI O’ZI QADRLASHI: QANDAY BOG’LIQLIK BOR?
Natijalar shuningdek, quyidagi normalar erkaklarning jinsiy munosabatlariga qanday ta’sir qilishini ko’rsatdi:
- erkak heteroseksual bo’lishi, muvaffaqiyatli jinsiy hayotga ega bo’lishi va ayollardan ustun bo’lishi kerak, deb ishonganlar alkogol sabab bo’lgan jinsiy tajribalari bilan o’rtoqlashdi, jinsiy aloqa qilishdan oldin foydalanganlar.
- Erkak muvaffaqiyatli jinsiy hayotga ega bo‘lishi va tavakkal qilishga tayyor bo‘lishi kerakga ishonganlar jinsiy o‘zini o‘zi qadrlashi yuqori ekanligini qayd etdi.
- Vahis-tuyg‘ularini nazorat qilish va o‘ziga ishonmaslik zarurligini ma’qullagan erkaklarishqiy munosabatlardagi muvaffaqiyatsizlik haqida ko‘proq xabar berishgan.
Shunday qilib, tadqiqot shuni ko’rsatadiki, erkakning u yoki bu me’yorga sodiqligi uning hayoti davomida shakllanadi va bu jarayon o’smirlikdan keyin ham to’xtamaydi. Asar, shuningdek, turli erkaklarga xos me’yorlarga rioya qilish bosimi erkaklarning jinsiy va ishqiy munosabatlariga salbiy ta’sir ko’rsatishini ko’rsatishga yordam beradi – bu, ehtimol, belgilangan qoidalarga rioya qilish uchun jamiyat bosimi tufayli.
Behruzbek Hamidov
