Behruzbek Hamidov
Fikrlash odatlari
Odamlarda individual fikrlash odatlari mavjud. Agar biz ularni psixologiya nuqtai nazaridan ko’rib chiqsak, ular qisman qandaydir kognitiv buzilishlar bo’lishi mumkin. Fikrlash odatlari odamda buzilishlar, og’ishlar, patologiyalar borligini ko’rsatmaydi, garchi ba’zida bunday holatlar yuzaga kelishi mumkin. Umuman olganda, fikrlashning ma’lum xususiyatlari deyarli har bir odamda mavjud va bu erda uning sog’lommi yoki qandaydir og’ishlari bormi, muhim emas. Keyinchalik, oq-qora fikrlash kabi kognitiv buzilish haqida ko’proq gaplashamiz.
Qora va oq fikrlash
Kognitiv buzilish insonning fikrlashida bevosita yuzaga keladigan xatoni anglatadi. Bu muntazam ravishda takrorlanadi va ko’pincha sezilmaydi, chunki hamma narsa ongsiz ravishda, avtomatik rejimda sodir bo’ladi. Oq-qora fikrlash, o’z navbatida, kognitiv buzilishlardan biri bo’lib, psixikaning himoya mexanizmining bir turi hisoblanadi. Shunday qilib, odam miyasiga kiradigan ma’lumotni sezilarli darajada buzadi va uni ikkita haddan tashqari taxminlardan biriga qisqartiradi. Oddiyroq qilib aytganda, hamma narsa yaxshi yoki juda yomon. Bunday holda, uchinchi variant yo’q.
Dixotomiyali fikrlaydigan odamlar hayotlarida hamma narsani soddalashtirishga harakat qilishadi va bu odat tusiga kiradi. Shu sababli, siz doimo qandaydir murosaga erishishingiz shart emas, qo’shimcha ravishda miyani fikrlar yoki muayyan hayotiy vaziyatlarda tajriba bilan yuklashingiz kerak. Ushbu fikrlash usuli tufayli dunyo haqidagi ma’lumotlar osongina idrok qilinadi va tuziladi. Shu bilan birga, oq-qora fikrlash haqiqatni ob’ektiv baholash imkoniyatini bermasligini tushunish kerak. Shuning uchun inson doimo o’ziga zarar etkazadi va hatto buni sezmaydi. Asta-sekin u mashg’ulotlarda, martaba va shaxsiy munosabatlarda taqdim etiladigan imkoniyatlardan mahrum bo’ladi.
Bunday fikrlash tufayli inson doimo o’zini cheklaydi va rivojlanmaydi. Shu bilan birga, uning ambitsiyalari va ba’zi intilishlari yoki istaklari bor. Asta-sekin, bu kuchlanishning kuchayishiga olib keladi. Biror kishi boshqalar va yaqin odamlar bilan janjallashishni boshlaydi, unga notanish odam bilan aloqa o’rnatish juda muammoli bo’ladi. Oxir-oqibat, bularning barchasi yolg’izlikka olib keladi, chunki siz yomon yoki yaxshi bo’lganingizda, aniq belgilangan doirada bo’lish yoqimsiz va siz boshqa xususiyatga ega bo’lish uchun bir vaqtning o’zida hech narsani o’zgartira olmaysiz.
Qora va oq fikrlash bolalikdan rivojlana boshlaydi. Ushbu turdagi fikrlash bolaga juda ko’p ma’lumotni engish va uni javonlarga tarqatish imkoniyatini beradi. Bolalar uchun bir odamda yaxshi ham, yomon ham bo’lishi mumkinligini tushunish qiyin. Buni bilish faqat yosh bilan, atrofimizdagi dunyoning boshqa soyalari va qirralari, shuningdek, undagi barcha narsalar ma’lum bo’lganda paydo bo’lishi mumkin. Ammo ba’zida bu sodir bo’lmaydi va odam boshqa xususiyatlarga e’tibor bermasdan, hamma narsani faqat yaxshi va yomonga bo’lishda davom etadi.
Izzattillo Islomov
