2021-yilning may oyida bo‘lib o‘tgan mojaro paytida Xamas raketa zarbalari nishonga olingan hududlarda istiqomat qiluvchi isroilliklarga qaratilgan tadqiqot shuni ko‘rsatdiki, farovonlik ko‘rsatkichlari raketa zarbalari paytida va urush davomida o‘zgarib turardi. Biroq, bu ko’rsatkichlar ko’p o’tmay urushdan oldingi qiymatlariga qaytdi, deyarli barcha ishtirokchilar boshlang’ich darajaga qaytishni ko’rsatdilar. Tadqiqot Nature Communications Medicineda chop etilgan.

Urushlar ularda ishtirok etgan shaxslarga katta zarar etkazishi mumkin. Bu boshqa odamlarni yaralash yoki o’ldirish, ularning mulkini yo’q qilish va hech qanday qonunlarni buzmagan shaxslarning shaxsiy erkinliklariga tajovuz qilish ijtimoiy jihatdan maqbul va qonuniy bo’lishi mumkin bo’lgan juda kam holatlardan biridir.

Bundan tashqari, so’nggi 200 yil ichida urush texnologiyasidagi o’zgarishlar bilan urushlar tinch aholiga avvalgidan ham ko’proq ta’sir qila boshladi. O’tgan asrlardagi urushlarda tinch aholini qasddan nishonga olish va qirg’in qilish, ularning mol-mulkini talon-taroj qilish keng tarqalgan bo’lsa-da, bu asosan urushlar sodir bo’lgan hududlarda yashovchi tinch aholiga ta’sir ko’rsatdi.

Aksincha, zamonaviy urush havodan bombardimon qilish, artilleriya va raketa zarbalari orqali hatto frontdan uzoqda joylashgan tinch aholini nishonga olishga imkon beradi. Bugungi mojarolar keng yo’nalishlar bo’ylab olib borilmoqda, ko’pincha istehkomlar, boshpana va harbiy texnikani yashirish uchun tinch aholi punktlarini o’z ichiga oladi. Bu qurollarning ko’payishi tufayli xavfsiz hududlarning kamayishiga olib keldi.

Bu o’zgarishlar urushga duchor bo’lgan tinch aholiga ham jismoniy, ham ruhiy zarar etkazadi. Bundan tashqari, ommaviy axborot vositalariga, xususan, ijtimoiy tarmoqlarga oson kirish urushdan zarar ko’rgan hududlarda yashovchi odamlarda qo’rquv darajasini oshirishi ko’rsatilgan. Tadqiqotchilar urush sharoitida yashashning tinch aholining psixologik farovonligiga ta’sirini uzoq vaqt davomida o’rganishgan. Biroq, ushbu tadqiqotlarning aksariyati retrospektiv xarakterga ega edi, ya’ni urush tugaganidan keyin va tirik qolganlarning xabar qilingan xotiralariga asoslangan.

Tadqiqot muallifi Merav Mofaz va uning hamkasblari urushning tinch aholiga ta’sirini real vaqtda o’rganmoqchi bo’lishdi. Ular smartfon va aqlli soatlarning imkoniyatlaridan urush sharoitlarini boshdan kechirayotgan odamlardagi ob’ektiv va sub’ektiv o’zgarishlarni kuzatish uchun foydalanishni rejalashtirishgan. Ularning asosiy e’tibori G’azodagi 2021 yilgi Isroil-Xamas mojarosi paytida yuz bergan o’zgarishlarga qaratildi.

2021-yilning aprel-may oylarida bir qator voqealardan so‘ng Falastinda ommaviy norozilik namoyishlari boshlandi. Bu keskinliklar fonida G‘azo sektorini boshqarayotgan Xamas Isroil aholi punktlarini raketa bilan o‘qqa tuta boshladi. Bunga javoban Isroil G‘azoga havo hujumlarini boshladi. Harbiy harakatlar davomida Isroil shaharlari tomon 4300 dan ortiq raketa va raketalar uchirildi, Isroil G’azo sektoridagi 16500 ta nishonga 1500 ta havo, quruqlik va dengiz zarbalarini berdi.

Tadqiqotda 40 yoshdan oshgan 954 isroillik ishtirokchi ishtirok etdi, ularning o’rtacha yoshi 59. Ulardan 549 nafari ayollar bo’lib, 50 foizi o’rtacha darajadan yuqori daromadga ega edi. Ular G‘azodan XAMAS raketalari nishonga olgan hududlarda istiqomat qilishgan. Ularning 74 foizi raketa va raketa hujumlari xavfi o‘rtacha bo‘lgan hududlarda, 7 foizi yuqori xavfli hududlarda, qolgan 19 foizi esa raketa hujumiga uchramaydigan hududlarda yashagan.

Tadqiqot 2021-yil 26-aprelda, toʻliq miqyosli urush boshlanishidan ikki hafta oldin boshlangan. Bu davr urush rasman boshlanmagan bo’lsa-da, harbiy harakatlar kuchayishi bilan ajralib turdi. Tadqiqot 2021-yil iyun oyi boshida sulh tuzilganidan ko‘p o‘tmay