Resurs yoki mushak

IRODANI KUCHAYTIRISH UCHUN SHOKOLAD

Iroda kuchiga cheklangan manba sifatida qarash 1990-yillarda o’tkazilgan eksperiment natijasida o’rnatildi. Bu “shokolad va turp tajribasi” sifatida tanilgan.

Tadqiqotchilar 67 ta sub’ektni yangi pishirilgan shokoladli pechene hidi kelgan xonaga olib kirishdi. Keyin mavzular ikki guruhga bo’lingan. Birinchisi mazali delikates o’rniga achchiq turp oldi. Yana biriga kuki berildi. Keyin o’qituvchilar ikkala guruhdan juda qiyin jumboqni yechishni so’rashdi. Turpni iste’mol qilganlar o’rtacha 9 daqiqadan so’ng voz kechishdi. O’zlarini pechene bilan mustahkamlaganlar bu vazifani ikki baravar uzoqroq bajarishdi.

Tadqiqotchilar cookie-fayllarni sinab ko’rish istagini engishga majbur bo’lgan guruh o’z irodasini haddan tashqari oshirgan degan xulosaga kelishdi. Ular iroda juda kuchli harakat qilganda charchab qoladigan mushak kabi degan xulosaga kelishdi.

Ushbu nazariyani sinovdan o’tkazgan boshqa tajribalar shuni ko’rsatdiki, iroda quvvati shirin tuzatishga muhtoj och chaqaloqqa o’xshaydi. Biz irodadan foydalansak, u miyamizning energiyasini, glyukozani o’g’irlaydi. Bu shuni anglatadiki, agar miya murakkab vazifani bajarayotganda glyukoza olsa, uning iroda kuchini nazorat qilish va amalga oshirish qobiliyati to’ldiriladi.

E’TIQODLAR IRODA KUCHIGA TA’SIR QILADI

Ammo yangi nazariya bizning irodamiz cheklangan va shakar bilan boshqarilishi mumkin degan fikrga zid keladi. Uning muallifi Kerol Dvek, Stenford universiteti (AQSh) psixologiya professori. 2013-yilda u va uning jamoasi Germaniya, Shveytsariya va AQShdan 87 nafar talaba o‘rtasida so‘rov o‘tkazdi. Ulardan iroda kuchi haqidagi e’tiqodlarini tasvirlash so’ralgan.

Ulardan ba’zilari iroda kuchi cheklangan degan fikrga ishonishlarini bildirishgan. Boshqalar, aksincha, bu sifat bizda juda ko’p mavjudligiga va hatto doimiy foydalanish bilan kuchayishiga amin edilar. Keyin Dweck so’rov ishtirokchilaridan murakkab fikrlash vazifasini hal qilishni so’radi. Bu vazifa ishtirokchilardan impulsga qarshi turish va iroda kuchidan foydalanishni talab qiladigan boshqa vazifani bajardi.

Dweck qiziqarli natijalarni topdi: irodasi cheklanganligiga ishonganlar birinchi vazifadan keyin charchoqni ko’rsatdilar va ikkinchisida yomon ishladilar. Ammo ikkinchi vazifani boshlashdan oldin ularga shirin ichimlik berilsa, ular yaxshiroq ishlashdi.

Dvek shuningdek, cheklangan irodaga ishongan talabalar o’zlarining holatini (masalan, bosh og’rig’i yoki tirnash xususiyati) iroda kuchsizligining dalili sifatida talqin qilishlarini payqashdi. Ular, shuningdek, mustahkamlashni izlash ehtimoli ko’proq edi.

Boshqa guruh talabalari ikkinchi vazifani bajarishda charchoqni ko’rsatmadilar va shirinliklar kerak emas edi. Dvekning so’zlariga ko’ra, natijalar isrof qilinishi mumkin bo’lgan resurs sifatida iroda kuchi nazariyasi qo’llab-quvvatlanmasligini ko’rsatadi. Buning o’rniga, odamlarning iroda kuchiga bo’lgan e’tiqodlari ularning xatti-harakatlarini va bu qobiliyatdan qanchalik muvaffaqiyatli foydalanishini belgilaydi.