Insonning jismonan sog’lom ekanligini tushunish juda oson. Ammo ruhiy farovonlik haqida nima deyish mumkin? Bu erda normaning chegaralari biroz xiralashganga o’xshaydi. Keling, ishonchni topishga yordam beramiz. Qanday belgilar ruhiy salomatlikni ko’rsatadi?

1. FAOL BO’LISH QOBILIYATI

Bizning ibtidoiy jamiyatdagi uzoq ajdodlarimiz passiv hayot tarzini o’tkaza olmadilar – ular shunchaki omon qololmasdilar. Shu sababli, evolyutsiya tanamizni doimiy jismoniy va aqliy faoliyatga moslashtirdi – bu ikkalasi ham umumiy salomatligimiz uchun juda muhimdir.

“Chiqib olish”, izolyatsiya va passivlik ruhiy kasalliklarda (ayniqsa, depressiya) tez-tez uchraydigan alomatlardir. Har qanday faoliyat (tabiatda sayr qilish va piyoda sayr qilish, ijtimoiylashuv, sport va ijodkorlik) o’z navbatida bu hodisalarga qarshi kurashishga, ijobiy his-tuyg’ularni boshdan kechirishga va o’ziga tortilmaslikka yordam beradi.

2. NEGATIVLIK BILAN KURASHISH QOBILIYATI

Bizning psixikamiz shunday tuzilganki, xavf-xatarlar va salbiy hodisalar bizning e’tiborimizni quvonchli va yoqimli hodisalardan ko’ra kuchliroq tortadi. Bu xavf-xatarlarga to’la dunyoda oqlandi va ota-bobolarimizga omon qolishga yordam berdi.

Shunga qaramay, sog’lom psixikaning to’g’ri ishlaydigan himoya mexanizmlari e’tiborni yoqimsiz fikrlardan quvonchli fikrlarga o’tkazishga yordam beradi. Masalan, hazil eng kuchli himoya vositalaridan biridir. Uning yordamida siz to’plangan salbiy his-tuyg’ularni yanada ijobiy va konstruktiv yo’nalishga yo’naltirishingiz mumkin.

Ehtiyotkorlik amaliyoti va meditatsiya ham foydali bo’lishi mumkin. Bu usullar bizning kayfiyatimizni buzadigan vaziyatlarga boshqacha qarashga va aslida hamma narsa unchalik yomon emasligini tushunishga imkon beradi.

3. YAQIN DO’STLARGA EGA BO’LISH

Kuchli ijtimoiy aloqalar yaxshi ruhiy salomatlik uchun mutlaqo zarur ekanligi ilmiy jihatdan isbotlangan. Aksincha, yolg’izlik turli ruhiy kasalliklarni rivojlanish xavfini sezilarli darajada oshiradi.

Albatta, biz boshqalar bilan ijobiy muloqot haqida gapiramiz. Ayni paytda, salbiy muloqot (tajovuz, bezorilik, masxara) bizning psixikamizga katta zarar etkazishi mumkin. Shuning uchun, “zaharli” odamlardan qochish va bizni qo’llab-quvvatlaydigan va bizga quvonch baxsh etadigan odamlar bilan tez-tez bog’lanish juda muhimdir.

4. HISSIYOTLARNI BOSHQARISH QOBILIYATI

Sizning hissiy holatingizni nazorat qilish qobiliyati ruhiy salomatlik uchun juda muhimdir. Ko’pgina ruhiy kasalliklarda (depressiya, tashvish, maniya, psixoz) his-tuyg’ularni va fikrlashni nazorat qilish qobiliyati buziladi.

Sog’lom hissiy tartibga solish bizga qiyinchiliklarni engishga yordam beradi. Shu bilan birga, istalmagan his-tuyg’ularni bostirishga harakat qilib, haddan oshmaslik yoki haqiqatdan uzoqlashmaslik kerak.

5.ASOSIY PSIXIK FUNKSIYALARNING TO`G`RI ISHLASHI

Ijroiya funktsiyalari, ijtimoiy fikrlash va motivatsion jarayonlar – bu insonning asosiy aqliy funktsiyalari bizning ruhiy salomatligimiz uchun juda muhimdir. Miyamizning ijro etuvchi funktsiyalari diqqat, o’z-o’zini tashkil qilish, rejalashtirish va ko’p vazifalarni bajarish uchun javobgardir.

Ijtimoiy fikrlash bizga boshqa odamlarning his-tuyg’ularini yuz ifodalari va tana tiliga qarab aniqlashga, ularning harakatlarini tushunishga va munosabatlardagi rolimizni to’g’ri tushunishga imkon beradi.

Motivatsiya turli ko’rinishlarda namoyon bo’lishi mumkin – bilim yoki o’z-o’zini takomillashtirish istagi, yangi do’stlar yoki sheriklar izlash. Bu aqliy funktsiyalarning barchasini u yoki bu darajada rivojlantirish va o’rgatish mumkin.

6. O’Z-O’ZINI QABUL QILISH

O’zingizni qabul qilish qobiliyati yaxshi ruhiy salomatlikning kalitidir. Aksincha, o’zini yoqtirmaslik ruhiy kasalliklar uchun katta xavf omilidir. O’z-o’zini qabul qilish ikkita komponentni o’z ichiga oladi: o’z-o’zini hurmat qilish va o’zini o’zi tasavvur qilish. O’z-o’zini hurmat qilish – bu o’z fazilatlarimizni baholashdir. O’z-o’zini tasavvur qilish – bu o’zimiz haqidagi barcha fikrlarimiz yig’indisidir.

O’z-o’zini qabul qilish sog’lom o’z-o’zini hurmat qilishni va o’z-o’zini adekvat imidjini talab qiladi: biz barcha muhim ijobiy fazilatlarimizni ko’ramiz va o’z qadrimizni tan olamiz. O’zini past baholaydigan (yoki noto’g’ri tasavvurga ega) odamlar ruhiy tushkunlik va tashvish kabi ruhiy kasalliklarga ko’proq moyil. Mashqlar o’z-o’zini hurmat qilishni oshirishga yordam beradi – masalan, yutuqlaringizning kundaligini yuritish (ular “ahamiyatsiz” bo’lsa ham).

7. MOSLASHUVCHANLIK

Hayot hech qachon to’xtamaydi va sog’lom psixikani saqlab qolish uchun kutilmagan o’zgarishlarga tezda moslasha olish muhimdir. Aqliy moslashuvchanlikning yo’qligi istalmagan oqibatlarga olib kelishi va hissiy farovonlikning yomonlashishiga olib kelishi mumkin.

O’z navbatida, ruhiy kasalliklar ko’pincha bizni moslashish qobiliyatidan mahrum qiladi, buning natijasida biz motivatsiyani yo’qotamiz va hayotning o’zidan qochishni boshlaymiz. Yomon doira paydo bo’ladi, uni buzish juda qiyin.

Ammo qiyin degani imkonsiz degani emas. Nosog’lom odatlarni (masalan, doimo uyda qolish) asta-sekin samaraliroq (masalan, sayrga chiqishga yoki do’stlar bilan uchrashishga majburlash) almashtirib, qasddan harakat qilib, boshi berk ko’chadan chiqishingiz mumkin.