Oldingi tadqiqotlar shuni ko’rsatdiki, gender stereotiplari stereotip tahdidi deb nomlanuvchi hodisaga olib kelishi mumkin. Stereotip tahdidi o’z guruhlari haqida salbiy stereotiplardan xabardor bo’lgan shaxslar tashvish yoki ushbu stereotiplarni tasdiqlashdan qo’rqishganda yuzaga keladi. Bu tashvish ularning ishlashiga to’sqinlik qilishi mumkin, bu o’z-o’zidan amalga oshiriladigan bashoratga aylanadi.

Ushbu tadqiqotda tadqiqotchilar salbiy gender stereotiplariga uzoq vaqt ta’sir qilish o’smir qizlarning motor qobiliyatiga va o’rganishiga qanday ta’sir qilishini tushunish istagi bilan turtki bo’ldi. Oldingi tadqiqotlar turli kontekstlarda stereotip tahdidining ta’sirini o’rgangan bo’lsa-da, bu tadqiqot uzoq vaqt davomida ushbu stereotiplarga qayta-qayta ta’sir qilish oqibatlarini o’rganishga qaratilgan.

salbiy gender stereotiplariga qisqa vaqt ta’sir qilish taxminan uch kun davomida vosita faoliyatiga ta’sir qilganini ko‘rsatdi. va oxir-oqibat, ta’sir yo’qoldi “, – deb tushuntirdi tadqiqot muallifi Isfahon universitetidan Seyyid Muhammadrizo Musaviy.

“Aslida, salbiy stereotiplarning qisqa muddatli ta’siri qisqa muddatli natijalarga olib keldi. Biroq, ko’pgina tadqiqotlarda qo’llaniladigan yagona stereotip manipulyatsiyasi real bo’lmasligi mumkin va salbiy stereotiplar stereotiplangan jamiyatlardagi shaxslarga qanday ta’sir qilishini to’liq qamrab ololmasligi mumkin. Aslida, odamlar haftada ko’p marta turli manbalar, jumladan reklama, gazeta yoki suhbatlar orqali stereotipik ma’lumotlarga duchor bo’lishlari mumkin.

“Shuning uchun, stereotip tahdidi ta’siri va uning chidamliligi haqida kengroq ekologik tushunchaga ega bo’lish uchun biz gender stereotiplarining uzoq vaqt faollashuvining o’smir qizlarning faoliyati va o’rganishiga ta’sirini o’rganib chiqdik.”

Salbiy gender stereotiplarining qizlarning sport ko’rsatkichlariga ta’sirini o’rganish uchun tadqiqotchilar qariyb ikki hafta davom etgan puxta ishlab chiqilgan tadqiqot o’tkazdilar. Ular 46 nafar o’smir eronlik qizlardan (o’rtacha 14 yosh) iborat guruhni ishga oldilar, ular yopiq futbol turi bo’lgan yangi futzalchilar edi.

Ishtirokchilar ikki guruhga bo’lingan: biri takroriy stereotip tahdidiga duchor bo’lgan (ST guruhi) va boshqasi stereotip tahdidiga duchor bo’lmagan (NS guruhi). Masalan, ST guruhidagi qizlarga: “Siz gender farqlarini keltirib chiqaradigan tabiiy sport qobiliyatiga ega bo’lgan vazifani bajarmoqchisiz; O’g’il bolalar bu vazifani yaxshiroq bajarishlari ko’rsatildi.” Bundan tashqari, taxminan 48 soat o’tgach, ST guruhi ishtirokchilari tarixan erkaklar sportda hukmronlik qilganliklarini ko’rsatadigan kartani olishdi. Aksincha, NS guruhidagi qizlarga futzal erkaklar ham, ayollar ham teng darajada yaxshi o’ynashlari mumkin bo’lgan sport turi ekanligi aytildi.

Keyinchalik tadqiqotchilar stereotip manipulyatsiyalari samarali bo’lishini ta’minlash uchun manipulyatsiya tekshiruvini o’tkazdilar. Bu ishtirokchilarga ularning e’tiqodlari va tasavvurlarini o’lchash uchun jins va sportga oid savollarni berishni o’z ichiga oladi.

Qizlarning tepish aniqligi tadqiqot davomida, jumladan, oldingi testlar, mashg‘ulotlar, ushlab turish testlari va uzatish testlari davomida baholandi. Oldindan o’tkazilgan testlar har qanday stereotip manipulyatsiyasidan oldin ikkala guruh uchun zarba aniqligining asosiy o’lchovini taqdim etdi. Amaliyot mashg’ulotlari tadqiqotchilarga vaqt o’tishi bilan ishlashdagi o’zgarishlarni kuzatish imkonini berdi. Saqlash testlari ishtirokchilarning o‘z ko‘nikmalarini saqlab qolish qobiliyatini baholadi, transfer testlari esa ularning ko‘nikmalarini yangi vaziyatlarga moslashtirish qobiliyatini baholadi.

“Transfer qobiliyati vosita ta’limi haqida xulosa chiqarish va vosita o’rganish bilan bog’liq bo’lgan vosita ishlash o’zgarishlarining moslashuvini baholash uchun juda muhimdir”, deb tushuntirdi Musaviy.

Amaliyot mashg’ulotlari davomida NS guruhi vaqt o’tishi bilan tepish aniqligi yaxshilanganini ko’rsatdi, ST guruhi esa yo’q. Bu shuni ko’rsatadiki, stereotip tahdidiga duchor bo’lish ikkinchi guruhda mahorat rivojlanishiga to’sqinlik qilgan. Bu o’zini-o’zi amalga oshiradigan bashoratga o’xshaydi, unda stereotiplar tufayli yuzaga kelgan tashvish ularning ishlashiga salbiy ta’sir ko’rsatdi.

Stereotip tahdidining salbiy ta’siri vaqt o’tishi bilan saqlanib qoldi. NS guruhi ham saqlash, ham uzatish testlarida ST guruhidan ustun bo’lib, gender stereotiplarining ta’siri vosita ishlashiga uzoq davom etadigan oqibatlarga olib kelishi mumkinligini ko’rsatdi. Tadqiqot shuningdek, gender stereotiplariga ta’sir qilish ishtirokchilarning o’z mahoratini yangi vaziyatlarga o’tkazish qobiliyatiga to’sqinlik qilayotganini ta’kidladi.

“Bizning topilmalarimizga asoslanib, uzoqroq ta’sir qilish (yoki shaxs stereotip bilan bog’liq ko’plab belgilarga duch keladigan stereotipli jamiyatda yashash) taraqqiyotga to’sqinlik qilishi va o’quvchining moslashuvchanligini kamaytirishi mumkin, bu salbiy ta’sir o’quvchiga va Jismoniy tarbiya darslarida, ko‘ngilochar sport turlarida, raqobatbardosh sport turlarida va hatto tahdid manbai bilan bog‘liq bo‘lmagan joylarda ham hozir bo‘ling”, — dedi Musaviy PsyPost’ga.

“Haqiqatan ham, tahdid tarqalishining stereotip modeliga asoslanib (koʻrib chiqish uchun Inzlicht va boshq., 2012 yilga qarang), tahdid ostida boʻlgan shaxslar tahdid manbai bilan bogʻliq boʻlmagan sohalarda qisqa va/yoki uzoq muddatli taʼsirlarni boshdan kechirishlari mumkin. Shu sababli, maktab va universitetlarda o’quv mashg’ulotlari, teledasturlar va ijtimoiy tarmoqlar orqali stereotiplar haqida keng miqyosda xabardorlikni oshirish o’xshash sharoitlarga ega mamlakatlarda juda muhimdir. Bunday sa’y-harakatlar nafaqat sportda, balki hayotning boshqa sohalarida ham stereotip tahdidining zararli ta’sirini kamaytirishga yordam beradi”.

Hech qanday tadqiqot cheklovsiz emas va bu ham istisno emas. Tadqiqotchilar ba’zi psixologik va fiziologik o’zgaruvchilarni, masalan, ishtirokchilarning o’z-o’zini samaradorligini yoki hissiy holatlarini o’lchamagan. Bu omillar odamlarning stereotip tahdidlariga qanday munosabatda bo’lishida rol o’ynashi mumkin. Bundan tashqari, tadqiqot muayyan sport turiga (futzal) va ma’lum bir madaniy kontekstga (Eron) qaratilgan, shuning uchun natijalar hamma uchun qo’llanilmasligi mumkin. Kelgusi tadqiqotlar ushbu jihatlarni yanada kengroq o’rganishi mumkin.

Shunga qaramay, ushbu tadqiqot salbiy gender stereotiplariga uzoq vaqt ta’sir qilishning o’smir qizlarning sportdagi motor qobiliyatiga va o’rganishiga salbiy ta’sirini ta’kidlaydi. Tadqiqot gender stereotiplari haqida xabardorlikni oshirish va ularning salbiy ta’siriga qarshi choralar ko’rish muhimligini ta’kidlaydi. Ushbu stereotiplarni bartaraf etish va shaxsiyat uchun xavfsiz muhit yaratish orqali biz qizlar va ayollarga sportda va undan tashqarida o’zlarining to’liq salohiyatlarini namoyon etishlariga yordam bera olamiz.