Behruzbek Hamidov
Semirib ketish – bu tanadagi yog’larning haddan tashqari to’planishi bilan tavsiflangan tibbiy holat. Odatda bu odamning tana massasi indeksini (BMI) o’lchash yo’li bilan aniqlanadi, bu odamning vazni balandlik kvadratiga bo’linadi. Odatda, tana massasi indeksi 30 yoki undan yuqori bo’lgan odamlar semiz hisoblanadi.
Semirib ketgan odamlarda turli xil jiddiy sog’liq sharoitlari xavfi yuqori. Bularga yurak kasalliklari, 2-toifa diabet, saratonning ayrim turlari va boshqalar kiradi. So’nggi o’n yilliklarda butun dunyo bo’ylab semiz odamlarning ulushi tez sur’atlar bilan o’sib bormoqda, bu semirishni juda muhim sog’liqni saqlash muammosiga aylantirmoqda.
Odatda, sutemizuvchilarning, shu jumladan odamlarning oziq-ovqat iste’moli miya tomonidan tartibga solinadi. Ushbu jarayonning klassik ko’rinishi shundan iboratki, ozuqa moddalarining etishmasligi ochlikni keltirib chiqaradi va odamni ovqatlanishga undaydi. To’yib ketgandan so’ng, ochlik hissi susayadi (to’yish). Biroq, so’nggi o’n yilliklardagi tadqiqotlar shuni ko’rsatdiki, bu jarayon unchalik oddiy bo’lmasligi va ba’zi odamlarda bu semizlikka olib kelishi mumkin.
Tadqiqot muallifi Lauren T. Seabrook va uning hamkasblari semizlikda oziq-ovqatning aqliy tasavvurlari va oziq-ovqat iste’molini nazorat qiluvchi qaror qabul qilish mexanizmlari buzilganligi haqidagi farazni sinab ko’rmoqchi bo’lishdi. Ushbu mexanizmlar buzilgan taqdirda, odam ovqat iste’mol qilgandan so’ng, u to’yinganligini his qilmaydi, lekin hali ham ochlikni his qiladi va ovqatlanishni davom ettiradi, bu semirishga yoki vaznning yanada oshishiga olib keladi.
“Biz hammamiz oziq-ovqatni qanday qadrlashimizni o’zgartiramiz”, dedi Stefani Borgland, Kalgari universiteti professori va tadqiqotning katta muallifi. “Masalan, siz och qolganingizda shokolad bari qimmatli taomdir. Agar siz besh-oltita shokolad barini eyishga majbur bo’lsangiz, undan nafratlanasiz. Bu jarayon devalvatsiya deb ataladi”.
Oldingi tadqiqotlar shuni ko’rsatdiki, bu buzilish uchun mas’ul bo’lgan asab strukturasi miyaning lateral orbitofrontal korteksida joylashgan bo’lishi mumkin. Bu miya hududi oziq-ovqat iste’moliga ta’sir qilishi ma’lum. U hissiy, vosita va limbik miya hududlari bilan bog’langan va qaror qabul qilishda rahbarlik qilish uchun ulardan olingan ma’lumotlarni birlashtiradi.
Yangi tadqiqot uchun Charlz Rivers laboratoriyalari va Kanadaning Kalgari universitetidagi Klara Kristi sichqoncha genomikasi markazidan olingan erkak sichqonlardan foydalanilgan. Sichqonlarning genetik jihatdan alohida zoti ham kiritildi, bu tadqiqotchilarga o’zlarining inhibitiv neyronlarini maxsus nishonga olish imkonini berdi.
Sichqonlar har bir katakda 3 dan 5 gacha bo’lgan guruhlarda saqlangan. Ular ikki guruhga bo’lingan. Bir guruh yog’li ovqat bilan oziqlangan va semirib ketgan. Ushbu turdagi semirish dietadan kelib chiqqan semirish deb ataladi. Boshqa guruh oddiy ovqat bilan oziqlangan va ular ozg’in bo’lib qolishgan. Ikkala parhez ham vitaminlar, minerallar va saxaroza uchun mos edi. Sichqonlar bu dietada balog’at yoshidan boshlab kamida 12 hafta davomida saqlangan.
Ushbu davrdan keyin tadqiqotchilar sichqonlarning ikki guruhida bir qator treninglar va testlar o’tkazdilar. Birinchi tajribada sichqonlarning ikkala guruhi ham saxaroza dozasini berish uchun tutqichni bosishga o’rgatilgan. Biroq, saxaroza olish uchun zarur bo’lgan tutqichlarni bosish soni tasodifiy ravishda o’zgarib turardi.
Sichqonlar sukrozni bo’shatish dastagini bosishni o’rganganlaridan so’ng, tadqiqotchilar ularni to’yingangacha bir xil saxaroza eritmasi bilan oziqlantirishdi va keyin ularni saxaroza chiqarish dastagi bilan qutiga solib qo’yishdi. Shu nuqtada, ozg’in sichqonlar semiz sichqonlarga qaraganda tutqichga nisbatan kamroq maqsadga yo’naltirilgan harakatni ko’rsatdi. Tadqiqotchilar to‘yish hissi ozg‘in sichqonlar uchun saxaroza qiymatini pasaytiradi, ammo semiz sichqonlarda bu sodir bo‘lmaydi, degan xulosaga kelishdi.
Keyingi tajribada bu sichqonlar to‘yingangacha saxaroza eritmasi yoki suv bilan oziqlangan, ammo bu saxaroza chiqarish dastagi joylashgan kamerada qilingan. Tadqiqotchilar semirib ketgan sichqonlar oziqlanganligini unutadimi yoki to‘yish mexanizmi buziladimi yoki yo‘qligini sinab ko‘rmoqchi bo‘ldi. Ozg’in sichqonlar semiz sichqonlarga qaraganda saxaroza bo’shatish dastagini bosishga yana kamroq qiziqish ko’rsatdi. Bu javoblardagi farqlar unutuvchanlik bilan bog’liq emasligini ko’rsatdi. Ushbu ikki turdagi sichqonlar och qolganda, ular qo’lni teng chastotalar bilan bosadilar.
Keyingi tajribalar shuni ko’rsatdiki, ozg’in sichqonlar dastagini bosishni kutilgan mukofotga moslashtiradi, ammo semiz sichqonlar buni qilmaydi. Berilgan saxaroza miqdori tutqichni bosish soniga bog’liq bo’lmaganda, ozg’in sichqonlar dastagini bosishni kamaytirdi, ammo semiz sichqonlar buni qilmadi. Semirib ketgan sichqonlar kasal bo’lib qolganda dastagini bosishni kamaytirmagan. Ikkala turdagi sichqonlar nazorat dietasiga o’tkazilganda, semiz sichqonlar semiz bo’lib qolishdi va sichqonchani oziqlantirishda ularning miyalari oziq-ovqat qiymatini kamaytirmasligini ko’rsatadigan tarzda harakat qilishdi (odatda shunday bo’lishi kerak).
Ushbu sichqonlarning miyasini o’rganish shuni ko’rsatdiki, semiz sichqonlar lateral orbitofrontal korteksning neyronlarida inhibisyonni kamaytiradi. Bu neyronlar semiz sichqonlarda ko’proq qo’zg’aluvchan edi. Tadqiqotchilar buni miyaning ushbu mintaqasidagi piramidal neyronlar guruhiga kuzatib borishdi, ularning inhibisyoni neyrotransmitter gamma-aminobutirik kislota yoki GABA chiqarilishiga bog’liq. GABA chiqaradigan neyronlarning faolligi tiklanganida va ular semiz sichqonlarda GABA ni normal ravishda chiqara boshlaganda, bu sichqonlarning xatti-harakati oriq sichqonlarnikiga o’xshardi.
“Birgalikda biz lateral orbitofrontal korteksdagi GABAergik sinaptik uzatish devalvatsiyaning asosini tashkil etishini [bu holda ovqatni ko’rish bilan ovqatlanishga unchalik emas] va semirib ketgan sichqonlarning lateral orbitofrontal korteksida GABAergik ohangning oshishi maqsadga yo’naltirilganligini tiklashini ko’rsatamiz. xulq-atvor, – xulosa qildi tadqiqot mualliflari.
“Ushbu ma’lumotlar semirib ketishdan kelib chiqqan lateral orbitofrontal korteks funktsiyasidagi o’zgarishlarning mavjud ma’lumotlarga asoslanib harakatlarini yangilash qobiliyatiga to’sqinlik qilishini va lateral orbitofrontal korteksning ishlashida semirishdan kelib chiqqan buzilishlar odatlarga o’xshash xatti-harakatlarga yordam beradigan asosiy mexanizm bo’lishi mumkinligini ko’rsatadi. oziq-ovqatni cheklovchi dietani saqlaydiganlar uchun qo’shimcha qiyinchilik tug’diradi.
Tadqiqot semirib ketgan sichqonlarda oziq-ovqat iste’molini tartibga solishning neyron mexanizmlarini yoritadi. Ammo shuni ta’kidlash kerakki, tadqiqot odamlarda emas, balki sichqonlarda o’tkazildi. Odamlar ustida olib borilgan tadqiqotlar bir xil natijalarni bermasligi mumkin.
“Bizning tadqiqotimiz ortiqcha ovqatlanishning shaxsiy javobgarlikka hech qanday aloqasi yo‘qligini tasdiqlamoqda. Bu bizning oziq-ovqat muhitimizga javoban miyaning ishlashidagi o’zgarishlar bilan bog’liq “, dedi Borgland. “Semizlik bilan stigma juda ko’p. Ko’p skleroz yoki Parkinson kasalligi tufayli miyasi o’zgargan odamni qoralayotganini hech qachon eshitmaysiz. Nega biz buni semirish bilan qilamiz? ”
Izzattillo Islomov
