Behruzbek Hamidov
Inson tashqi muhit bilan aloqa qilganda, bilish jarayoni sodir bo’ladi. Bu vaqtda diqqat, xotira va hissiyot va idrok kabi aqliy funktsiyalar ishtirok etadi, ular bir-biri bilan chambarchas bog’liq, lekin ayni paytda har xil.
Sensatsiya va idrok nima?
Sensatsiya – bu ongda namoyon bo’ladigan va hozirgi paytda sezgilarga ta’sir qiladigan narsa va hodisalarni baholash. Sezgilar yordamida miya atrofimizdagi dunyo haqida ma’lumot oladi.
Idrok etish jarayoni ob’ektlar va hodisalarning his-tuyg’ulariga ta’sir qilish jarayonida ularning kombinatsiyalangan xususiyatlarini aks ettirishni o’z ichiga oladi. Shu bilan birga, olingan ma’lumotlar miyaning ishi tufayli kontekst bilan birlashtiriladi.
Hodisalar psixologiyasi
Tuyg’ular va hislar tufayli odam o’zini o’rab turgan dunyo haqida ma’lum g’oyalarga ega. Ularning yordami bilan har bir inson dunyoda sodir bo’layotgan voqealar haqida ma’lumot oladi. Idrok yordamida odamlar ma’lumotni tizimlashtirishi, bu bilimlarni shaxsning yagona aqliy tizimiga kiritishi va uni ob’ektlar yoki hodisalar orqali mustahkamlashlari mumkin.
Kognitiv mexanizm atrofimizdagi dunyo haqidagi ma’lumotlarni o’zlashtirishga yordam beradi, boshda ma’lum assotsiativ aloqalarni yaratadi. Misol uchun, odam osongina toshlarga urilayotgan to’lqinlarni yoki derazada yomg’irning nog’orasini osongina tasavvur qilishi mumkin. Shuni ta’kidlash kerakki, bilish jarayoni sub’ektivdir, chunki har bir inson dunyoni turlicha his qiladi va idrok qiladi. Bu fikrlashning individual xususiyatlari, olingan tajriba va his-tuyg’ularga bog’liq.
Fiziologik komponent
Sensatsiya – bu mutlaqo barcha sutemizuvchilarga ega bo’lgan hodisa. Bu jarayon tirnash xususiyati sezuvchi retseptorlari tufayli sodir bo’ladi. Ushbu mezonga ko’ra sezgi quyidagi turlarga bo’linadi:
- vizual;
- eshitish;
- hid bilish;
- teginish;
- ta’mi;
- kinestetik.
Sensatsiya va idrok o’rtasidagi farq
Tuyg’u va idrok o’rtasidagi farq shundaki, hissiyot bilan inson atrofdagi dunyodan hislar yordamida ma’lumot oladi va idrok bilan qabul qilingan ma’lumot miyada allaqachon izohlanadi, shundan so’ng u kontekst bilan birlashtiriladi. Ya’ni, odam telefonda biror narsaga qaraganida, ma’lumot ko’z orqali miyaga kiradi va idrok insonga u erda aniq nima tasvirlanganini tushunishga yordam beradi.
Agar sezish paytida odam alohida tuyg’ularni boshdan kechirsa, idrok ma’lum bir tasvirni yaratishga yordam beradi. Bundan tashqari, sezgilar ko’pincha avtomatik ravishda yuzaga keladi va kuch sarflashni talab qilmaydi, idrok qilish esa ob’ektni o’rganish uchun shaxsning ma’lum bir faolligini talab qiladi.
Psixologiya sohasida bu ikki tushuncha o’rtasidagi farqning ko’plab misollari mavjud. Misol uchun, odam bananni ko’targanda, u qanday rang ekanligini ko’radi, uning ta’mini his qiladi va uning yuzasini his qiladi. Idrok paytida bu jarayonlar birlashtiriladi, bu esa boshda ma’lum bir tasvirning paydo bo’lishiga yordam beradi. Keyinchalik, ma’lumot miyaga kiradi va odam allaqachon bananni ma’lum bir hid va ta’mga ega shirin meva, shuningdek teginish uchun silliq ekanligini aytishi mumkin. Va agar u keyinchalik boshqa bananni ko’rsa, u allaqachon olgan ma’lumotlarini u bilan bog’laydi.
Izzattillo Islomov
