FAVQULODDA VAZIYAT NIMA?

Qanday vaziyatlarda biz jasurroq bo’lishimiz kerak? Ekstremallarda, ya’ni odatdagidan tashqariga chiqadiganlar. Hayotimiz davomida, bolalikdan biz juda ko’p takrorlanadigan vaziyatlarga duch kelamiz, ularda o’zimizni to’g’ri va aniq tutishni o’rganamiz. Va bu tajriba bizning xotiramizda juda ko’p turli xil “filmlar” da saqlanadi (hozirda biz fayllarni aytamiz). Biz ushbu filmlarni tegishli vaziyatda yana o’ynaymiz. Ammo ularning o’ziga xosligi shundaki, ular faqat o’zlarida yozilgan narsalarni ko’paytiradilar.

Psixoterapevt Jeyms Bugental ushbu metaforadan foydalangan: kinoteatrdan oila chiqadi – onam, dadam, qiziquvchan yoshdagi bola va u so’raydi: “Dada, onam, biz tirikmizmi yoki filmdami?” Va Bugentalning aytishicha, bu bizning hayotimizdagi eng muhim savol.

Ekstremal vaziyat bizning barcha filmlarimizni, barcha oldingi tajribalarimizni yo’q qiladi.

Bir lahzada biz o’zimizni unga tayanib bo’lmaydigan holatda topamiz, chunki hech qachon sodir bo’lmagan narsa sodir bo’lmoqda. Inson hayotidagi eng katta qo’rquv aynan shu turdagi noaniqlikdir.

G’AYRIODDIY TAJRIBALARGA QANDAY MUNOSABATDA BO’LISH KERAK?

So’nggi ikki-uch o’n yillikda psixologlar faqat haddan tashqari, g’ayrioddiy tarzda reaksiyaga kirishish odatiy hol bo’lgan vaziyatlarda odamlarning holati va xatti-harakatlarini faol ravishda o’rganishdi. Ma’lum bo‘lishicha, har xil tahdidlarga qarshi turish qobiliyati nafaqat bizning dunyoqarashimizga, balki sodir bo‘layotgan voqealarni dunyoning kengroq tasviriga integratsiyalash qobiliyatiga ham bog‘liq.

1970-yillarda psixologlar travmadan keyingi stress buzilishini (TSSB) Vetnam urushidan qaytgan amerikalik askarlarga ta’sir qilishini ta’rifladilar. Keyinchalik ma’lum bo’ldiki, ekstremal haqiqat bilan aloqada bo’lganlar ko’p yillar davomida stress buzilishi alomatlaridan (depressiya, uyqu va xotira muammolari, befarqlik, boshqa odamlardan ajralib turish hissi) azob chekishdi.

Psixologlar va psixoterapevtlar ushbu kasallikni engish uchun turli xil yondashuvlarni ishlab chiqdilar.

Eng asosiylaridan biri bu hayotingizning yaxlitligini qayta bog’lash, ya’ni ekstremal sharoitlarda to’plangan tajribani kundalik hayot tajribasi bilan bog’lash qobiliyatidir. Ekstremal vaziyatda o’tkazgan vaqtni hayotidan o’chirishga, uni unutishga yoki uni hayotining yagona haqiqiy qismi sifatida qabul qilishga harakat qiladiganlar uchun yomonroq.