KASALLIK TARIXI

Shizofreniyaning birinchi ilmiy tavsifi 1890 yilda rus psixiatri Viktor Kandinskiy tomonidan berilgan, uning o’zi ham ushbu kasallikdan aziyat chekkan. Uni hussar qiyofasi hayratda qoldirdi. Gussar yo xonada paydo bo’ldi, keyin otga mindi yoki uning oldida xayoliy teatrning auditoriyasida o’tirdi. Sinchiklab qaralsa, Kandinskiy hatto hussarning kokardasidagi naqshni ham aniqlay oldi, bu illyuziya tasvir shunchalik batafsil edi.

Shu bilan birga, hussar xonadagi narsalarni yashirmadi. Unga bir qarash uning haqiqiy emasligini aniq ko’rsatdi. Kandinskiy bunday hodisalar uchun yangi atamani ishlab chiqdi: “psevdogallyutsinatsiya”. Kasallikni engish uchun Kandinskiy psixiatr bo’ldi. To’g’ri, u hech qachon tiklana olmadi. Boshqa hujum paytida u o’z joniga qasd qildi.

Shizofreniya eng keng tarqalgan ruhiy kasalliklardan biridir. Statistik ma’lumotlarga ko’ra, aholining 1% ayollar va erkaklar teng darajada azoblanadi. Va eng yuqori kasallanish 20 yoshdan 30 yoshgacha bo’lgan yoshga to’g’ri keladi.

Shizofreniya rivojlanishining asosiy omili irsiyatdir

“Bu bizning genetik moyilligimiz”, deydi psixiatr Igor Potapov. — Aslida genetik moyillik juda murakkab atama. U irsiyatning bir qismini o’z ichiga oladi, lekin qo’shimcha ravishda, ma’lum mutatsiyalar ta’sirida genetik materialning shakllanishi.

Shuningdek, kasallikning rivojlanishining sabablari noqulay ijtimoiy hayot sharoitlari va prenatal omillarni o’z ichiga oladi. Birinchi holda, megapolislar aholisi, migrantlar va kam ta’minlangan oilalar farzandlari xavf ostida. Prenatal omillarga intrauterin infektsiyalar va tug’ilish asoratlari kiradi.

“SHIZOID BUZILISHI”, “SHIZOTIPAL BUZILISH”, “KO’P SHAXSIYAT BUZILISHI” VA “SHIZOFRENIYA”

Shizoid buzilish, shizotipal buzuqlik kabi, shizofreniya emas. Keling, shizofreniya shizotipal buzuqlikdan qanday farq qilishini, shizoid kimligini va shizoid shaxsning buzilishi qanday namoyon bo’lishini aniqlaylik.

Shizoid

Shizoid – bu belgi, deb tushuntiradi psixiatr. Ammo shu bilan birga, “shizoid” so’zi patologiyani ham anglatishi mumkin. Ya’ni, aslida, biz shizoid shaxsiyat buzilishi kabi tushunchani ajratamiz. Bu shizoid psixotipidan farq qiladi.

Qanaqasiga? Avvalo, ijtimoiy moslashuv darajasi.

Shizoid shaxsning buzilishi

Shizoid shaxsning buzilishi bilan insonning introversiya darajasi, uning izolyatsiyasi darajasi, ijtimoiy nuqtai nazardan uning passivlik darajasi shunchalik yuqoriki, u jamiyatga moslasha olmaydi. Va shuning uchun bu allaqachon yordam talab qiladigan tibbiy muammoga aylanmoqda.

Shizotipal shaxsiyat buzilishi

Ushbu buzuqlik bilan odamlar o’zlarini juda ekssentrik tutadilar. Bu esa muayyan ijtimoiy me’yorlarning buzilishi, nomuvofiq, mantiqqa zid xatti-harakatlar, samarali ijtimoiy hayotni barpo etishning qiyinligi ko‘rinishida namoyon bo‘ladi. Muayyan ijtimoiy moslashuv mavjud. Ilgari usekin shizofreniyadeb atalgan. Yaxshiyamki, bu atama allaqachon eskirgan, deydi psixiatr

Zamonaviy dunyoda shizotipal buzilish shaxsiyatning buzilishi deb hisoblanadi. Ya’ni, bu barqaror holat, shizofreniya boshlanishidan oldin bo’lishi mumkin bo’lgan ma’lum xarakterli xususiyatlar, ammo hozirgi vaqtda kasallik hisoblanmaydi.

Zamonaviy tadqiqotlar shuni ko’rsatdiki, shizotipal buzuqlik bilan og’rigan odamlarda shizofreniya nisbatan kam uchraydi. Ularning aksariyati muvaffaqiyatli, o’zini o’zi ta’minlaydigan hayot kechira oladi. Lekin eng muhimi, shizotipali buzuqlik bilan og’rigan odamlar muammolari borligini tushunishadi va malakali yordamga murojaat qilishadi.

Shaxslarni ajratish

Ko’pincha odamlar bu shizofreniyaning o’ziga xos belgisimi yoki yo’qligini so’rashadi. “Professional tilda bu dissotsiativ identifikatsiya buzilishi yoki ko’p shaxsiy buzilish deb ataladi”, deydi Igor Potapov. “Va bu travmadan keyingi stress bilan bog’liq orttirilgan kasallik.”

Ya’ni, ma’lum bir travma paydo bo’ladi va psixikaning himoya mexanizmi sifatida parchalanish – shaxsiyatning bir nechta ichkisubpersonalliklarga bo’linishi shakllanadi< . a i=2>. Buning shizofreniya bilan hech qanday aloqasi yo’q, chunki shizofreniya biologik kasallik bo’lib, shaxsiyatning haqiqiy bo’linishi yo’q.

Shizofreniyaning asosiy ajralib turadigan xususiyati o’z kasalligini tanqidiy tushunmaslikdir. Odam shunchaki kasal ekanligini tushunmaydi.

Ammo agar kimdir dunyoni g’alati qabul qilsa va ba’zida o’zini g’ayrioddiy tutsa, bu ularni darhol ixtisoslashgan muassasaga yuborish kerak degani emas. Shizoid buzilishi, shizotipal buzuqlik, ko’p shaxsiyat buzilishi va hatto shizofreniya bilan og’rigan odamlar jamiyatda erkin yashaydilar. Va ular haqida o’ylaydigan narsa – bu faqat shaxsiy masala. 

SHIZOFRENIYANING BELGILARI VA TURLARI

Xarakterli alomatlar

1. Aqliy jarayonlarning avtomatizatsiyasi ko’rinishidagi fikrlashning buzilishi (ya’ni, ilgari avtomatik ravishda sodir bo’lgan narsa endi odamga faqat kuch bilan kirishi mumkin).
2. Aldanishlar va gallyutsinatsiyalarning mavjudligi. Asosan, shizofreniya bilan og’rigan odam eshitish gallyutsinatsiyalarini boshdan kechiradi.
3. Dvigatel va vosita funktsiyalarining buzilishi. 
4. Kognitiv funktsiyalarning buzilishi: diqqat, xotira.
5. Quvg’inning deliriumi.
6. Autizmning rivojlanishi, hissiy buzilishlarning kuchayishi. 

Shizofreniya turlari

“Shizofreniyaning har xil turlari bor”, deb tushuntiradi ekspert. — Kursning uzluksiz turi borki, bu alomatlarning barchasi haqiqatan ham doimiy va uzluksiz (davolashsiz) ifodalanganda.

Kasallik ma’lum davrlarda paydo bo’lganda, alomatlar yomonlashadi va keyin remissiya deb ataladigan paroksismal turlari ham mavjud. Bu dori terapiyasi fonida rivojlanadi yoki odamning ko’p tajribalari yo’qolganda o’z-o’zidan paydo bo’lishi mumkin.

SHIZOFRENIYA BILAN OG’RIGAN ODAMNING QARINDOSHLARI NIMANI BILISHI KERAK

Asosiy qoida: odamni o’tkir psixozda bo’lganida yordam so’rashga ishontirishga urinmang. Siz uning uchun bu qarorni qabul qilishingiz, psixiatr bilan bog’lanishingiz va bu vaziyatni qanday hal qilish bo’yicha maslahat olishingiz kerak.

Ammo, shizofreniya bilan, majburiy kasalxonaga yotqizish kerak bo’lganda, xavfli sharoitlar mavjud, deydi psixiatr. “Shizofreniyadagi eng xavfli holatlardan biri bu imperativ ovozlar yoki imperativ gallyutsinatsiyalardir. Bemor ularni eshitadi va ular unga biror narsa qilishni buyuradilar.

Ovozlar sizni biror narsa qilishni buyurayotgani haqidagi iborani eshitishingiz bilan darhol tez yordam chaqirishingiz kerak.

Insonning ahvoli keskin o’zgarishi mumkin va ovozlar ta’siri ostida u o’ziga (shu jumladan o’z joniga qasd qilish) yoki boshqalarga zarar etkazishi mumkin. Bu majburiy kasalxonaga yotqizish uchun ko’rsatma.

Va ikkinchi, juda muhim shart bor, u ham xavfli bo’lishi mumkin. Buquvg’inning aldanishi deyiladi. Biror kishi quvg’in va ta’sir haqida aldangan g’oyalarga ega bo’lishi mumkin. U pichoqni olib, ta’qibchi deb bilgan odamga hujum qilishi mumkin. Yoki aksincha, umidsizlikka tushib, o’z joniga qasd qilishga urining – aytaylik, qochish uchun derazadan sakrab chiqing. Agar shunday bo’ladigan bo’lsa, bu ham beixtiyor zudlik bilan kasalxonaga yotqizish ko’rsatkichidir, – deya ogohlantiradi ekspert

Agar sizning oilangizda kimdir shizofreniya bilan og’rigan bo’lsa, siz doimo ehtiyot bo’lishingiz kerak. Agar odam o’zini noto’g’ri tutsa, qo’zg’aluvchan, tajovuzkor bo’lsa, etarli darajada ijtimoiy faoliyat ko’rsata olmasa va professional yordamdan bosh tortsa, bu kasalxonaga yotqizish uchun ko’rsatmalardir.

BUNDAY ODAMLAR JAMIYAT UCHUN XAVFLIMI?

Shizofreniya spektrining buzilishi bo’lgan odamlar ijtimoiy xavfli ekanligi haqidagi afsona bor. Darhaqiqat, ular kamdan-kam hollarda maqsadli zo’ravonlik harakatlarini qilishadi. Ha, ular his-tuyg’ulari bilan nimanidir ushlashlari va tashlashlari mumkin – ammo, adolatli bo’laylik, bu ularga xos emas.