Behruzbek Hamidov
So’nggi o’n yil ichida yoshlarning ruhiy salomatligi sezilarli darajada yomonlashdi, ammo maktabda ijobiy psixologiya tushunchalarini o’rgatadigan yangi aralashuvlar yordam berishi mumkin.
Amerikalik yoshlar tarixan yuqori darajadagi umidsizlik, qayg’u va yolg’izlik haqida xabar berishmoqda. AQSh kasalliklarni nazorat qilish va oldini olish markazlarining so’nggi ma’lumotlariga ko’ra, o’spirinlarning 20% dan ortig’i o’z joniga qasd qilishni jiddiy ko’rib chiqishgan va o’z joniga qasd qilish 10-14 yoshdagi bolalar uchun o’limning ikkinchi sababidir.
Ehtimol, yoshlarning ruhiy salomatligi bilan bog’liq muammolarning keng tarqalishidan ham tashvishliroq, bu muhtoj bo’lgan ko’plab bolalar uchun ruhiy salomatlikni qo’llab-quvvatlashning mavjud emasligi. Tushkunlikka tushgan o’spirinlarning taxminan 60% hech qanday davolanmaydi – va 950,000 atrofida bolalar ruhiy salomatlik xizmatlarini qamrab oladigan tibbiy sug’urtaga ega emaslar.
Yechimlardan biri bolalar bo’lgan maktablarda ruhiy salomatlikni ta’minlashdir. Bu allaqachon sodir bo’lmoqda. Maktab maslahatchilari, psixologlari va ijtimoiy ishchilar o’quvchilarga ruhiy salomatlik muammolarini engishga yordam berish uchun yordam beradi, engish strategiyasini o’rgatadi va tarbiyachilar bilan ishlaydi. Bunday hayotiy g’amxo’rlik juda muhim, ammo aniqroq ko’proq yordam kerak.
Tadqiqotlar shuni ko’rsatadiki, o’z hayotiga ijobiy nuqtai nazarga ega bo’lgan talabalar akademik va hissiy jihatdan boshqa talabalardan ustundir. Siz hayron bo’lishingiz mumkin, ijobiy fikrlashni o’rgatish mumkinmi?
Men maktabga asoslangan ijobiy psixologiya tadbirlarini o’rganaman. Mening hamkasblarim baxt haqidagi ilmiy g’oyalar bilan tanishgan talabalar hayotdan ko’proq qoniqish his qilishlarini, salbiy his-tuyg’ularga qaraganda ijobiyroq his qilishlarini va hissiy va xulq-atvor muammolari kamroq ekanligini aniqladilar.
Baxt haqidagi fan
Psixologlar baxt haqidagi fanni 1990-yillarning oxirida o’rganishni boshladilar.o’sha vaqtga qadar ko’pchilik psixologiya tadqiqotchilari baxtsizlikni o’rganishgan.
Psixolog Martin Seligman shunday olim ediki, ” nochorlikni o’rgandi.”Ammo uning yosh qizi bilan suhbat, u nima uchun “bunday g’azablanishni to’xtata olmasligini” bilishni talab qildi, uni odamlarni nima baxtli qilishini o’rganishni boshlashga ilhomlantirdi.
Dastlabki tadqiqotlar tabiatan kontseptual edi. Ammo ko’p o’tmay, tadqiqotchilar odamlarni nima baxtli qilishini, baxtning afzalliklari va baxtni yaxshilash uchun aralashuvlarni aniqlay boshladilar.
Olimlar baxtning uchta asosiy bashoratchisini – genetika, hayot sharoitlari va maqsadli faoliyatni – va o’z madaniyatiga qarab potentsial boshqalarni aniqladilar. Katta uchlikdan birinchi ikkitasi ko’pincha shaxsning nazorati ostida emas. Ammo ilm-fan shuni ko’rsatdiki, odamlar o’zlarini baxtli his qilish strategiyasini qabul qilishlari mumkin.
Rivojlanish holatiga erishish – yoki o’zini yaxshi his qilish va yaxshilik qilish-ijobiy psixologiya tadbirlarining maqsadi. Bu ijobiy his-tuyg’ularni uyg’otishi, hayot bilan aloqani kuchaytirishi, ijobiy munosabatlarni mustahkamlashi, odamlarni maqsadga yo’naltirishi va odamlarga mazmunli maqsadlarga erishishda yordam berishi mumkin.
Maktablarda ijobiy psixologiya
Ijobiy psixologiya hozirda dunyoning ba’zi maktablarida, shu jumladan AQSh, Avstraliya, Daniya, Isroil, yangi Zelandiya, Xitoy va Janubiy Afrikada o’qitiladi. Aksariyat tadbirlar talabalarga minnatdorchilik, Mehribonlik, optimistik fikrlash, xarakterning kuchli tomonlari va umididan foydalanish kabi ehtiyotkorlik va ijobiy psixologiya tushunchalarini o’rgatadi. Ushbu g’oya nafaqat o’quvchilarga maktab mavzusi sifatida ijobiy psixologiyani o’rgatish, balki tadqiqotlar shuni ko’rsatadiki, ular gullab-yashnashiga yordam beradi.
Oddiy dasturlarda talabalar avval ijobiy psixologiya tushunchalarini o’rganadilar, so’ngra ularni ishonchli kattalar yordamida Real hayotda qo’llashni mashq qiladilar. Masalan, talabalar minnatdorchilik ular uchun nimani anglatishini muhokama qiladilar, so’ngra har kecha yotishdan oldin o’z tarbiyachilari yordamida minnatdor bo’lgan uchta narsani yozishni mashq qiladilar. Bir hafta o’tgach, talabalar maktabda kattalar bilan minnatdorchilik amaliyoti ularning baxt darajasiga qanday ta’sir qilganini muhokama qilishadi.
2020 yilda maktabga asoslangan 57 ta ijobiy psixologiya dasturlarini ko’rib chiqish yarmidan ko’pi ijobiy natijalarga olib keldi, jumladan kamroq stress, past depressiya, kamroq tashvish, kamroq xulq-atvor muammolari, o’zini yaxshi tasvirlash, hayotdan qoniqish va kuchli ijtimoiy faoliyat.
‘Ichkarida yaxshi’
Hozirda AQSh ta’lim vazirligi tomonidan o’rganilayotgan aralashuvlardan biri bu o’rta maktab o’quvchilariga yordam berishga qaratilgan 10 haftalik kichik guruh aralashuvi. Men ushbu dasturni amalga oshiradigan ruhiy salomatlik provayderlariga murabbiylik qilaman.
Boshqa turdagi dasturlar singari, u ham yoshlarga ijobiy tushunchalar, jumladan minnatdorchilik, Mehribonlik, xarakterning kuchli tomonlari, optimizm va umid haqida o’rgatadi. 2023 yilgi maktab psixologiyasi milliy assotsiatsiyasi konferentsiyasida taqdim etilgan dastlabki topilmalar dastur talabalar va provayderlar tomonidan yaxshi qabul qilinayotganini ko’rsatadi.
Biz talabalar o’zlarining madaniyati yoki qadriyatlariga mos keladigan tadbirlarni yoqtirishlarini aniqladik. Misol uchun, bir talaba Mehribonlik qilish ularning sevimli dasturga asoslangan faoliyati ekanligini aytdi, chunki bu ularga oila va uy hayvonlari bilan ko’proq vaqt o’tkazishga yordam berdi-bu ularning hayotidagi eng muhim ikkita narsa. Boshqa bir talabaning aytishicha, strategiyalarni onasi bilan baham ko’rish ikkalasi ham o’zlarini baxtli his qilishlariga yordam bergan. Bu talaba ham oilasiga yordam bera olganidan faxrlanardi.
Shuningdek, ba’zi talabalar ushbu dastur boshqalar bilan ijobiy munosabatlarni o’rnatishga yordam berganiga ishonishlarini aniqladik. Bir talaba o’rtoqlashdi,” bu men yaxshi bo’lish qilyapman qachon boshqalar munosabat qanday ko’rish uchun, albatta, qiziqarli bo’ldi, bunday iltifot berib sifatida, “va shunday qilib, ularni his yordam” yaxshi ichida.”Boshqa bir talaba rozi bo’lib, boshqalarni yaxshi his qilishlari ularga o’zlarini baxtli his qilishlariga yordam berdi.
Ijobiy psixologiya mashg’ulotlari yoshlarning ruhiy salomatligini yaxshilash uchun faqat bitta echimdir. Og’ir muammolari bo’lgan bolalar ruhiy salomatlik bo’yicha maslahat va dori-darmonlarni o’z ichiga olishi mumkin bo’lgan keng qamrovli davolanishga muhtoj.
Garchi ko’plab muhim omillar insonning nazoratidan tashqarida bo’lsa ham, har bir inson baxtning o’sishi uchun joy bor. Hamkasblarim va umid qilamizki, maktablarda ijobiy psixologiyani o’qitish kelajakda odatiy holga aylanadi.Suhbat
Izzattillo Islomov
