So’nggi 40 yil ichida akademik hamjamiyat hazilni odamlarga o’z muammolaridan uzoqlashishga yordam beradigan va shu bilan ijobiy his-tuyg’ularni kuchaytiradigan va keskinlikni kamaytiradigan strategiyalarni hal qilishning muhim elementi sifatida tan oldi.

Biroq, hazilning universalligiga qaramasdan, uning ko’p qirrali tabiati – hissiy, kognitiv va xulq-atvor komponentlarini qamrab olganligi – uni tadqiqotchilar uchun murakkab mavzuga aylantirdi. Ushbu murakkablik tadqiqotchilarda qiziqish uyg’otdi va ularni turli xil hazil uslublari ruhiy salomatlik muammolari, masalan, ruhiy tushkunlik, tashvish va stress bilan bog’liqligini o’rganishga olib keldi.

“Ruhiy salomatlik sohasidagi amaliy tadqiqotlar sohasida hazilning kuchli rolini o’rganish katta qiziqish uyg’otadi. Kognitiv xulq-atvor psixoterapevti sifatida mening asosiy tadqiqotim 15 yil davomida turli kontekstlarda hazilning afzalliklarini o’rganishga qaratilgan”, deb tushuntirdi tadqiqot muallifi Alberto Dionigi, Rivista bosh muharriri. Italiana di Studi sull’Umorismo.

“Hazil ko’p qirrali vosita sifatida his-tuyg’ularni tartibga soluvchi, kurashish mexanizmi va chalg’itish texnikasi bo’lib xizmat qilib, ijobiy ta’sir ko’rsatadi. Bu jihatlar salbiy his-tuyg’ularni susaytirishga va ijobiy his-tuyg’ularni kuchaytirishga yordam beradi. Men o’z kasbiy amaliyotimda muntazam ravishda hazilni qo’shib, uning bemorlarga ta’sirini kuzataman.

“Ijobiy va engilroq nuqtai nazar shaxsiy farovonlikka qanday hissa qo’shishi mumkinligini tez-tez kuzatish meni ushbu mavzuni chuqurroq o’rganishga undadi. Shunday qilib, mening tadqiqotlarim hazil, tashvish, stress va depressiyaning o’ziga xos toifalari o’rtasidagi nozik munosabatlarni tushunishga qaratilgan.

Tadqiqotda 20 yoshdan 76 yoshgacha bo’lgan 187 erkak va 499 ayoldan iborat 686 italiyalik ishtirokchi ishtirok etdi. Umuman olganda, yaxshi ma’lumotga ega bo’lgan bu ishtirokchilar ma’lumot va oilaviy ahvol bo’yicha turli kesimlarni ifodaladilar.

Tadqiqotni o’tkazish uchun tadqiqotchilar ikkita aniq chora-tadbirlarni qo’llashdi. Birinchisi, Comic Style Markers (CSM) bo’lib, unda ishtirokchilar o’zlarining odatiy hazil uslublarini ifodalash uchun 48 ta bayonotni 1 (qat’iy qo’shilmayman) dan 7 (qat’iy roziman) gacha bo’lgan shkalada baholadilar.

Sakkizta kulgili uslub ko’rib chiqildi, ularning har biri hazilga o’ziga xos yondashuvni ifodalaydi. Ular orasida engillik va quvonch bilan ajralib turadigan “Qiziqarli”; Hayotning g’ayrioddiy holatlarida muloyimlik bilan hazillashishga qaratilgan “Humor”; “Bema’nilik”, bema’nilik va mantiqsizlikdan zavqlanish; Intellektual o’tkirlik va zukkolik bilan ajralib turadigan “Wit”; “Ironiya”, bu erda aytilgan gap ko’pincha ma’noga qarama-qarshi bo’lib, nozik tushunishni talab qiladi; “Satira”, masxara orqali ijtimoiy tanqid qilish uchun ishlatiladi; “Sarkazm”, og’zaki istehzoning ko’proq tishlash va to’g’ridan-to’g’ri shakli; va jamiyat normalariga nisbatan skeptitsizm va istehzoli munosabatni o’zida mujassam etgan “kinizm”.

Qo’llanilgan ikkinchi vosita depressiya, tashvish va stress darajasini o’lchash uchun mo’ljallangan o’z-o’zidan hisobot beruvchi anketa bo’lgan Depressiya Anksiyete Stress Scales-21 (DASS-21) edi. Ma’lumotlar to’plash ijtimoiy tarmoqlar va pochta ro’yxatlari orqali tarqatilgan onlayn so’rov orqali o’tkazildi, jarayon davomida ishtirokchilarning anonimligi saqlanib qoldi.

Dionigi PsyPost-ga bergan intervyusida: “Humor ham ijobiy, ham salbiy jihatlarga ega bo’lgan ko’p qirrali tushunchadir”. “Ko’plab tadqiqotlar shuni ko’rsatadiki, yuqori (moslashuvchan) hazil tuyg’usiga ega bo’lgan odamlar hazil tuyg’usi pastroq bo’lganlarga qaraganda kamroq tashvish va stressni boshdan kechirishadi. Tadqiqotlarimiz orqali biz tashvish, stress va depressiyaga qarshi profilaktika chorasi sifatida xizmat qilishi mumkin bo’lgan o’ziga xos hazil turlarini muvaffaqiyatli aniqladik.

“Natijalar shuni ko’rsatadiki, yaxshi hazil ko’rib chiqilayotgan uchta o’zgaruvchi uchun himoya omili bo’lib xizmat qiladi. Bundan tashqari, istehzo tashvish va stress bilan ijobiy aloqani ko’rsatadi, aql esa tashvish bilan bog’liq bo’lgan himoya omili sifatida namoyon bo’ladi. Boshqa tomondan, sarkazm depressiya bilan ijobiy bog’liq. Shunisi e’tiborga loyiqki, tekshirilgan boshqa o’zgaruvchilar o’rtasida sezilarli korrelyatsiya topilmadi.

Ammo tadqiqot, barcha tadqiqotlar singari, ba’zi ogohlantirishlarni o’z ichiga oladi.

“Tadqiqot italiyalik ishtirokchilarning namunasi bilan o’tkazildi va bu natijalarni turli madaniyatlar va millatlarda tasdiqlash uchun keyingi tadqiqotlar zarurligini ta’kidladi”, dedi Dionigi. “Ikkinchidan, o’z-o’zidan hisobot berishdan eksklyuziv foydalanish tadqiqotimizdagi cheklovdir. Keyingi tadqiqotlar baholashni boshqa hisobotlar kabi o’z-o’zini anglashdan tashqari istiqbollarni o’z ichiga olgan multimetod ma’lumotlarini o’z ichiga olishi uchun kengaytirishi kerak.

“Bundan tashqari, tadqiqotning korrelyatsion tabiati tufayli sabab-oqibatlarni aniqlash qiyin. Va nihoyat, hazil va hissiy iztirob o’rtasidagi munosabatlar ikki tomonlama bo’lishi mumkin, bu o’zgaruvchilar o’rtasidagi murakkab aloqalarni chuqurroq o’rganish uchun muqobil tadqiqot loyihalarini talab qiladi.

“Hazil va hissiy iztirob o’rtasidagi munosabatlar ikki tomonlama bo’lishi mumkin, bu o’zgaruvchilar o’rtasidagi murakkab aloqalarni chuqurroq o’rganish uchun muqobil tadqiqot loyihalarini talab qiladi”, deya qo’shimcha qildi Dionigi. “Umid qilamanki, ushbu sohadagi tadqiqotlardagi yutuqlar odamlar hayotini yaxshilashga, yanada gullab-yashnashiga sezilarli hissa qo’shishi mumkin. Hazil ikki qirrali qilich ekanligini tan olish juda muhim va undan iloji boricha to’g’ri va konstruktiv tarzda foydalanish muhimligini ta’kidlaydi.