Sotsializm tugadi

Yetmish yildan ortiq vaqt davomida marksizm-leninizm laboratoriyasida alohida inson tipi – homo soveticus ishlab chiqildi. Ba’zilar bu fojiali xarakterga ishonishadi, boshqalari uni “ko’krak” deb atashadi. Nazarimda, bu odamni taniyman, u menga tanish, ko‘p yillardan beri yonma-yon yashab kelganman. U men. Bular mening tanishlarim, do‘stlarim, ota-onam…”

Belaruslik yozuvchi, jurnalist, adabiyot bo‘yicha 2015 yilgi Nobel mukofoti sovrindori Svetlana Aleksiyevichning kitobi shunday boshlanadi. Rivojlangan sotsializm tarixiga nuqta qo’ygan qayta qurish bir vaqtning o’zida juda ko’p odamlarni dengizga tashladi. Ular hech qachon yangi hayotlariga moslasha olmadilar.

Bir lahzada buyuk davlatni, imperiyani yo‘qotib qo‘ygan bo‘lsalar ham, nega, nega buni tushunmayaptilar?

O’zgarishlar shamoli o’zi bilan nima olib keldi, siz orzu qilgan erkinlik? To’liq javonlar, mo’l-ko’llik, cheksiz iste’mol?.. “Hamma narsa kolbasaga almashtirildi” – bu kitobning ko’plab hikoyalarida xafa intonatsiya mavjud.

“Faol yoshda qayta qurish, notinchlik va oldindan aytib bo’lmaydigan narsalarni boshdan kechirgan avlod psixikada katta stressni keltirib chiqardi”, – deydi jungiyalik tahlilchi Tatyana Rebeko. — Odamlar kimningdir irodasi va xohishiga qarshi dumalayotganini bilyard to’plaridek his qilishdi. O’zlarining muvaffaqiyatsizliklaridan qandaydir tarzda omon qolish uchun ko’pchilik uchun faollikni qabul qilish va kamaytirish osonroq edi.

Kimdir o’z dunyosini qurishga muvaffaq bo’ldi, u erda ular nimanidir bashorat qilishlari va oldinga borishlari mumkin edi. Ammo ko’pchilik hamma narsa qandaydir noma’lum kuchlar ixtiyoriga topshirilgan muhitda adashgan holda yashashni davom ettirdi – nima bo’lishidan qat’i nazar, qachondir bir joydan nimadir tushadi. Balki olma, balki bomba – biz hech narsani nazorat qila olmaymiz.

Ular endi harakat qila olmaydi yoki faol bo’la olmaydi. Va ular xohlamagani uchun yoki kimdir ularni taqiqlagani uchun emas. Yo’q, mexanizm butunlay boshqacha. Bu xuddi odamning tovonida kallus bo’lsa, oyog’iga stress qo’ymaslik uchun u kamroq yurishni afzal ko’radi.

Kitobni o‘qib, hikoyachilarning sarosimalari, noaniqligini his qilasiz

Ular o‘tmishni maqtashadi, keyin esa o‘zlariga kelgandek, boshqa narsani eslashadi – afsuski, maqtab bo‘lmaydi. Ammo hozirgi zamon ularga qo’rqinchli ko’rinadi.

Kitobda to’plangan hikoyalar bugungi kunda biz bilan sodir bo’layotgan ko’plab ajoyib hodisalarni tushunishga yordam beradi. Masalan, nega “u yerdan” olingan g‘oyalar shu qadar oson ildiz otadi: alohida yo‘l, buyuk kuch, belbog‘larni mahkam bog‘lashga tayyorlik haqida… “Sotsializm tugadi. Va biz qoldik, – deydi kitob qahramonlaridan biri. Sovet odami hech qayerda g’oyib bo’lmadi va SSSRda bir kun yashashga majbur bo’lmagan boshqa avlodlarda mo”jizaviy tarzda unib chiqdi.