Behruzbek Hamidov
Ushbu jarayonlar tana to’qimalarida zararli stimullarni aniqlaydigan va signallarni miyaga uzatadigan og’riq retseptorlarini o’z ichiga oladi, ammo odam og’riqni boshdan kechiradimi yoki qanchalik kuchli bo’lishi ham boshdan kechirishni kutgan narsaga bog’liq. Shu sababli, ba’zida tanaga hech qanday zarar yetkazilmaganda ham og’riq paydo bo’lishi mumkin.
Olimlarning ta’kidlashicha, bizning miyamiz doimo nima sodir bo’layotgani va nima bo’lishi haqida xulosalar chiqaradigan murakkab bashorat qilish moslamasi sifatida ishlaydi. Sensatsiyalar ko’p jihatdan bu xulosalarga bog’liq. Biroq, miyaning bashoratlari har doim ham haqiqatni aks ettirmaydi. Inson miyasi doimo o’z bashoratlarini moslashtirishga va ularni to’g’ri qilishga harakat qilsa ham, ular ko’pincha noto’g’ri.
Tadqiqot muallifi Eleonora Parrotta va uning hamkasblari oldingi tadqiqotlar insonning og’riqni idrok etishiga tana sezgilari (ya’ni interoseptiv hislar) sezilarli darajada ta’sir qilishi mumkinligini ko’rsatdi. Bu ularni yurak mulohazalarini manipulyatsiya qilish – yurak faoliyati haqidagi ma’lumot – og’riqni his qilishni o’zgartirishi mumkin degan farazga olib keldi. Buning usullaridan biri noto’g’ri eshitish orqali, masalan, ishtirokchilar noto’g’ri o’ylaydigan yurak urishi tovushlarini o’ynashdir.
Birinchi tajribada tadqiqotchilar ishtirokchilarning terisiga elektrokardiografiya elektrodlarini (EKG) yopishtirib, ularga naushniklar berishdi. EKG uskunasi ishtirokchilarning yurak faoliyatini qayd etdi, tajribaning bir bosqichida naushniklar orqali yurak urishi tovushlari eshitildi. Bu tovushlar ishtirokchining haqiqiy yurak urishiga mos keldi yoki sun’iy ravishda tezroq yoki sekinroq edi.
Biroz vaqt o’tgach, ishtirokchilar og’riqli elektr toki urishini oldilar. Elektr toki urishining besh xil darajasi bor edi va ishtirokchilardan har birining intensivligini baholash so’ralgan. Tajriba ikki bosqichdan iborat edi: kardiyak fikr-mulohaza tovushlari eshitilmaydigan, qayta aloqa bo’lmagan faza va ular bo’lganda qayta aloqa fazasi. Teskari aloqasiz bosqich 10 ta sinovdan iborat bo’lib, teskari aloqa bosqichida 18 tasi bor edi. Tajribadan so’ng ishtirokchilar tananing xabardorligi va reaktivligini baholash uchun tanani idrok etish so’rovnomasini to’ldirishdi.
Ikkinchi tajribada tadqiqotchilar noorganik tovushlar kabi tanaga aniq tashqi tovushlar yurak urishi tovushlariga o’xshash ta’sir ko’rsatadimi yoki yo’qligini tekshirdilar. Tajriba birinchisini aks ettirdi, ammo ishtirokchilar yurak urishi o’rniga, fikr almashish bosqichida yog’ochni bir-biriga taqillatish natijasida hosil bo’lgan zarbali tovushlarni tinglashdi. Bu perkussiyali tovushlar yurak urishi manipulyatsiyasiga o’xshash tezlikda farqlanadi.
Birinchi eksperiment natijalari shuni ko’rsatdiki, ishtirokchilar yurak urish tezligining tezligiga mos keladigan sekinroq fikr-mulohaza yoki teskari aloqa bilan solishtirganda, tezroq yurak aloqasi (yurak urishi tovushlari) ta’sirida elektr toki urishi og’riqliroq ekanligini ko’rsatdi. Ular, shuningdek, tezroq qayta aloqa sharoitida og’riqni yanada yoqimsiz deb baholadilar. Shunisi e’tiborga loyiqki, ularning yurak urish tezligi tezroq kardiyak fikr-mulohazalarni tinglashda pasaygan, bu ta’sir boshqa qayta aloqa turlarida kuzatilmagan.
Ikkinchi tajribada ishtirokchilar elektr toki urishidan kelib chiqadigan og’riqni yana tezroq tovushlarni (ikkita o’rmonning tezroq qarsak chalishi) tinglaganlarida kuchliroq deb baholadilar, ammo ta’sir kattaroq bo’lmagan. Og’riqning yoqimsizligi va haqiqiy yurak urishi bu tovushlarga ta’sir qilmadi – ular uch qadamda ham bir xil edi.
“Ushbu topilmalar birinchi marta yurakning teskari aloqa manipulyatsiyasini bizning idrokimizni ham, tananing fiziologik holatini ham modulyatsiya qiluvchi interoseptiv xulosalar nuqtai nazaridan kontseptsiyalash mumkinligini ko’rsatadi va shu bilan prognoz qilingan interoseptiv va avtonom oqibatlarni faol ravishda keltirib chiqaradi”, – tadqiqot. mualliflar xulosa qildilar.
Tadqiqot og’riqni his qilishning psixologik mexanizmlarini yoritadi. Biroq, u ham e’tiborga olinishi kerak bo’lgan cheklovlarga ega. Ta’kidlash joizki, tadqiqot namunalari kichik bo’lib, deyarli faqat yoshlardan iborat edi. Kattaroq namunalar va turli yoshdagi ishtirokchilar ustida olib borilgan tadqiqotlar teng natija bermasligi mumkin.
Izzattillo Islomov
