“Standart” so’zi haqida tushuncha

Standart – bu biror narsani taqqoslash va ma’lum bir hodisa yoki ob’ekt haqida ma’lumot uzatish. Standartlar xalqaro standartlar yoki namuna bo’ladigan tasvirlarni o’z ichiga oladi. Ba’zi odamlar standart va ideal o’rtasida umumiy narsani topadilar, ammo ularda farqlar mavjud:

1. Agar standart o’z vaqtida barqaror bo’lsa, unda ideal o’zgarishi mumkin.
2. Standartni muayyan standartlarga kiritish mumkin, ideal esa faqat shaxsning idrokiga bog’liq.
3. Umumiy qabul qilingan standartlar standart deb ataladi, har bir kishi fikrning sub’ektivligiga qarab o’z idealiga ega bo’lishi mumkin.

Psixologiyada “standart” tushunchasi biroz boshqacha ma’noga ega. Odatda, standart kognitiv psixologiya sohasidagi mutaxassislar tomonidan qo’llaniladi. Kognitiv psixologiyada standart qo’zg’atuvchidan nerv signalini qabul qilish orqali miyada paydo bo’ladigan tasvirlardir. Shunday qilib, inson atrofida sodir bo’layotgan hamma narsani tan oladi.

Psixologiyada quyidagi murojaat turlarini ajratish mumkin:

• sensorli ko’rinishlar bilan bog’liq ob’ektlarning ranglari, shakllari va o’lchamlari;
• idrok etuvchi ob’ektlarning xususiyatlariga ega bo’lgan xususiyatlar;
• jamiyatdagi xulq-atvor normalari sotsial-madaniydir.

Standartlarning mavjudligi tufayli odamlar jamiyatga moslasha oladilar va stressdan aziyat chekmaydilar, chunki boshqalarga nisbatan tushunmovchilik bo’lmaydi.

Ijtimoiy o’zaro munosabatlarda standartlarning o’rni

Standartlar o’zini va boshqalarni bilishda yordamchi bo’lib, bu ularning ehtiyojidir. Tushunishning o’zi faqat muloqot paytida yuzaga keladi, chunki insonning reaktsiyalarini bilish har qanday vaziyatda uning harakatlarini oldindan aytish osonroq. Shunday qilib, biz inson harakatlarini shablon sifatida qabul qila boshlaymiz.

Stereotiplarga ega bo’lgan standartlar, odamlar insonning tashqi qiyofasini qabul qilishlariga, unga ma’lum fazilatlarni berishlariga yordam beradi. Jamiyat bilan o’zaro munosabatlarda odamlar foydalanadigan 3 turdagi standartlar mavjud:

1. Antropologiyaga millat, yosh va jins kiradi. Bunday standartga misol qilib, barcha nemislar pivoni yaxshi ko’radilar, rus xalqi esa eng xushmuomaladir.
2. Tashqi ko’rinish va xulq-atvorni ijtimoiy standartlarga bog’lash mumkin, bunda a’lochi o’quvchilardan faqat yaxshi va iltifotli xulq-atvor, o’qituvchidan esa mehribonlik va mehr kutiladi.
3. Hissiy va estetik me’yorlar insonni idrok etish va uchrashganda u haqida fikrni shakllantirishni anglatadi. Shunday qilib, agar suhbatdosh diqqatli ko’rinishi bilan ajralib tursa, boshqalar uni jiddiy va mas’uliyatli shaxs sifatida qabul qiladilar.

Standartlar boshqalarning his-tuyg’ularini tan olish uchun mo’ljallangan. Aynan standartlar yordamida odamlar suhbatdoshlarni sinf, guruh va tur bo’yicha taqsimlashlari mumkin. Standartlar har qanday standartlashtirilgan o’lchov emas, balki sub’ektiv idrok sifatida ishlaydi. Standartlar dinamik va ko’proq shaxsning tajribasiga bog’liq. Psixologiyada standartni “stereotip” yoki “prototip” so’zlari bilan almashtirish odatiy holdir.