Behruzbek Hamidov
Amerikalik shifokorlar demansdan aziyat chekmagan 4244 kishi (o’rtacha yoshi 76 yosh) haqidagi ma’lumotlardan foydalangan holda katta tadqiqot natijalarini tahlil qilishdi. Miyani skanerlash orqali ularning har birining miya hajmi aniqlandi, shundan so’ng ular testdan o’tkazildi, u erda fikrlash va xotirasi tekshirildi. Pensionerlarga kortizol (stress gormoni) darajasini aniqlash uchun ertalab va kechqurun tupurik testlari berildi. Tahlil natijalariga ko’ra, tadqiqot ishtirokchilari uchta guruhga bo’lingan – yuqori, o’rta va past kortizol darajasi.
Kortizol darajasi yuqori bo’lgan keksa odamlarda gormon darajasi pastroq bo’lganlarga qaraganda o’rtacha miya hajmi (ayniqsa kulrang modda) kamroq bo’lgan, bu farq taxminan 16 millilitrni tashkil qiladi. Ular fikrlash va xotira testlarida ham pastroq ball olishdi. Biroq, bu assotsiatsiya faqat kechqurun kortizol ballari uchun amal qiladi. Ertalab bu gormonning yuqori darajalari, aksincha, miyadagi oq materiya hajmining oshishi (lekin kulrang modda emas) va ba’zi testlarda yuqori ball (lekin xotira testlari emas) bilan bog’liq edi. Bu dam olishda kortizolning asosiy darajasini ko’rsatadigan kechki tahlil, deb ishoniladi; ertalabki tahlil natijalariga so’nggi uyg’onish stressi ta’sir qiladi.SHUNINGDEK O’QING
Tadqiqotlar shuni ko’rsatadiki, depressiya demans rivojlanish xavfini oshiradi, ammo olimlar bu jarayonning mexanizmlarini hali bilishmaydi. Depressiya bilan og’rigan odamlarda kortizol darajasi ko’tariladi va bu gormon miyaning xotira funktsiyasi uchun muhim bo’lgan hipokampus deb ataladigan sohasiga toksik ta’sir ko’rsatishi nazariyasi mavjud.
“Biz faqat bitta tahlil natijalarini ko’rganimiz sababli, kortizol darajasining oshishi yoki miya hajmining pasayishi birinchi bo’lib sodir bo’ladimi, hozircha ayta olmaymiz. Ehtimol, qarish davrida miya hajmining kamayishi miyaning kortizol ta’siriga qarshi turish qobiliyatini pasaytiradi, bu esa o’z navbatida miya hujayralarining yanada yo’qolishiga olib keladi. Bu munosabatni chuqurroq anglab, kortizolning miya va fikrlashga salbiy ta’sirini kamaytirish yo‘llarini topishga harakat qilamiz”, — deydi tadqiqot mualliflaridan biri, nevrolog Lenore J. Launer.
Podrobnee sm. M. Geerlings va boshqalar. “So’lak kortizol, miya hajmi va demensiyasiz jamiyatda yashovchi qariyalarda idrok”, Nevrologiya, avgust 2015 yil.
