Optimal salomatlik va funksionallikni ta’minlash uchun etarli uyquga erishish kerak. Tana chuqur uyqu paytida ham jismoniy, ham ruhiy yoshartiriladi – to’qimalarni tiklaydi, xotiralarni mustahkamlaydi va his-tuyg’ularni muvozanatlashtiradi. Kutish o’rganish, muammolarni hal qilish va qaror qabul qilish kabi kognitiv vazifalar uchun asosiy hisoblanadi. To’g’ri dam olish aqliy qobiliyatni sezilarli darajada oshiradi. Bundan tashqari, yaxshi uyqu mustahkam immunitet tizimi, gormonal muvozanat va ko’plab sog’liq muammolarining oldini olish uchun zarurdir.

Biroq, ko’p odamlar uyqu buzilishiga duch kelishadi. Uyqu bilan bog’liq muammolar uyqusizlik yoki tartibsiz uyqu bilan tavsiflanadi, natijada odam o’zini bezovta qiladi. Uyquning buzilishi, shuningdek, buzilgan yoki noto’g’ri uyquni o’z ichiga olishi mumkin. Xitoyda yosh kattalar yosh bolalar va erta o’smirlarga qaraganda ko’proq uyqu muammolari haqida xabar berishadi. Yaqinda o’tkazilgan meta-tahlil shuni ko’rsatdiki, yoshlarning 26 foizi uyqu muammosiga duch kelishadi. Bu kattalarning aksariyati ko’pincha kechasi olti soatdan kam uxlashadi.

Bosh tadqiqotchi, Pekin Normal Universitetidan Sixan Liu va uning jamoasi bolalik davridagi yomon muomalaning kattalardagi uyqu sifatiga ta’sirini o’rganishga harakat qilishdi. Ular bolalikning asosiy rivojlanish yillarida yomon muomala qilish insonning his-tuyg’ularini boshqarish qobiliyatini buzishi mumkinligini taxmin qilishdi.

Zo’ravonlikka duchor bo’lgan bolalar o’zlarining hissiy reaktsiyalarini o’zgartirish uchun turli strategiyalarni qo’llash bilan kurashishlari mumkin. Bunday qiyinchiliklar bolalikda ham, kattalarda ham uyqu muammolarini keltirib chiqarishi mumkin. Tuyg’ularni tartibga solish usullari erta hayotdagi yomon munosabat va keyingi uyqu sifati o’rtasidagi bog’liqlik bo’lib xizmat qilishi mumkin.

Tadqiqot 2019 va 2020 yillar oralig‘ida o‘tkazilgan Xitoyning materikdagi “Yoshlarning farovonligi” loyihasining yosh shaxslari ishtirok etdi. 16 yoshdan 22 yoshgacha bo‘lgan 1929 nafar ishtirokchi ikki tadqiqot oralig‘ida qatnashdi va tadqiqotchilarning javob sifati mezonlariga javob berdi. Ushbu ishtirokchilarning 63% ayollar, 55% qishloq joylarda, 14% shahar atrofida va 31% shaharlarda yashagan. 85% ahil oilalardan. 32% otasi va 30% onasi o’rta maktabdan tashqari ma’lumotga ega edi.

Ishtirokchilar onlayn anketalarni tadqiqot boshlanishida va bir yil o’tib yana to’ldirishdi. Ushbu so’rovlar bolalik davridagi shafqatsiz munosabatni (Bolalik jarohati so’rovi orqali – qisqa shakl), hissiyotlarni tartibga solish strategiyalarini (hissiyotlarni tartibga solish so’rovnomasidan foydalangan holda) va uyqu buzilishini (Pittsburg uyqu sifati indeksi tomonidan baholangan) o’rgandi. Shuningdek, ular yoshi, jinsi, oilasining joylashuvi, ota-onalarning oilaviy ahvoli, ularning ta’lim darajasi va uy xo’jaliklarining daromadlari haqida ma’lumot berishdi.

Bolalik davridagi shafqatsiz munosabat ma’lumotlarini baholash tadqiqotchilarga uchta asosiy yomon muomala profilini aniqlash imkonini berdi. Ishtirokchilarning 91,6 foizi bolalik davridagi zo’ravonlik holatlari minimal yoki umuman sodir bo’lmagani haqida xabar berib, “past muomala” toifasiga kirdi. 4,7% “yuqori jismoniy va hissiy zo’ravonlik” toifasiga kiritilgan, bu jiddiy jismoniy va hissiy zararni ko’rsatadi, ammo ahamiyatsiz jinsiy zo’ravonlik. 3,7% “yuqori jinsiy zo’ravonlik” ishtirokchilari sifatida belgilandi, bu jiddiy jinsiy zo’ravonlikni, ammo kichik jismoniy yoki hissiy zo’ravonlikni ochib berdi.

Boshqa ikki toifaga nisbatan “past yomon muomala” guruhida ayollarning yuqori ulushi kuzatildi. Jismoniy va hissiy zo’ravonlikka duchor bo’lganlarning ota-onalari ko’pincha turmushga chiqmagan. Qizig’i shundaki, ota-onasi ko’proq ma’lumotga ega bo’lgan ishtirokchilar asosan yuqori jismoniy va hissiy zo’ravonlik toifasida topilgan.

“Yuqori jismoniy va hissiy zo’ravonlik” guruhidagi shaxslar uyquning eng aniq muammolarini, keyin esa “yuqori jinsiy zo’ravonlik” guruhini ko’rsatdilar. Tadqiqotchilar bolalik davrida yuqori darajadagi jismoniy va hissiy zo’ravonlikka duchor bo’lish bolalarni his-tuyg’ularini boshqarish uchun kognitiv strategiyalarni qabul qilishdan to’xtatib, ularning uyquni tartibga solishga ta’sir qilishini taklif qilishdi.

Biroq, topilmalar shuni ko’rsatdiki, jinsiy zo’ravonlikka duchor bo’lgan bolalar o’z his-tuyg’ularini bostirishni o’rganishi va uyqu muammolariga olib kelishi mumkin. Tadqiqot natijalari ushbu modelning haqiqiyligini tasdiqladi, ammo hissiyotlarni tartibga solish usullaridan qat’i nazar, yuqori jismoniy va hissiy zo’ravonlik va uyqu buzilishi o’rtasidagi to’g’ridan-to’g’ri bog’liqlikni ham aniqladi.

Tadqiqot mualliflari shunday xulosaga kelishdi: “Ushbu tadqiqot yoshlardagi bolalik davridagi shafqatsiz munosabat namunalari haqida yangi tushunchalarni ochib beradi va jinsiy zo’ravonlikka yoki jismoniy va hissiy zo’ravonlikning kombinatsiyasiga duchor bo’lgan shaxslar turli xil hissiyotlarni tartibga solish jarayonlari orqali uyqu muammolarini boshdan kechirishlari mumkinligini anglatadi. Shunday qilib, u turli xil yomon muomala guruhlari uchun hissiyotlarni tartibga solish strategiyalari bo’yicha differentsial maqsadlarni belgilash va jismoniy va hissiy zo’ravonlik holatlarini hisobga olish zarurligini ta’kidlaydi.

Ushbu tadqiqot bolalik tajribasi va keyingi uyqu sifati o’rtasidagi bog’liqlikni yoritib bersa-da, ishtirokchilarning xotiralari va o’z-o’zini hisobotlariga tayanishni ta’kidlash muhimdir, bu esa noto’g’rilikni keltirib chiqarishi mumkin. Bundan tashqari, ishtirokchilarning aksariyati o’rtacha daromaddan past bo’lgan oilalardan edi, bu esa Xitoy yoshlarining kengroq aholisini ifodalamasligi mumkin. Nihoyat, bolalik davridagi yomon muomala va uyqu buzilishi o’rtasidagi aloqalar nisbatan zaif ko’rindi.