Behruzbek Hamidov
Tadqiqotning asosiy qismi Buyuk Britaniya Biobanki, keng ko’lamli biotibbiyot ma’lumotlar bazasi va tadqiqot resursi ma’lumotlariga tayandi. Tadqiqotchilar ishtirokchilarning batafsil tasvir ma’lumotlarini o’z ichiga olgan ushbu ma’lumotlarning 2019 yildagi nashridan foydalanganlar. O’z topilmalarining yaxlitligi va dolzarbligini ta’minlash uchun tadqiqot guruhi o’z namunalarini tanlab oldi. Ular 32 094 ishtirokchini o’z ichiga oldi, natijani chalkashtirib yuborishi mumkin bo’lgan nevrologik kasalliklarga chalingan shaxslarni ehtiyotkorlik bilan istisno qildilar.
“Buyuk Britaniya Biobanki – bu butun dunyo olimlari uchun mavjud bo’lgan ajoyib ma’lumotlar bazasi”, deb tushuntirdi Bierut. “Ushbu noyob resurs chekishning miyaga ta’sirini nihoyat tekshirishga imkon beradi. Bu ish chekishni tashlash demans rivojlanish xavfini kamaytirishning bir usuli ekanligi haqidagi tavsiyaga dalil qo’shadi.
Tadqiqotning muhim tarkibiy qismi yuqori aniqlikdagi miya tasviridan foydalanish edi. Ishtirokchilarning miya hajmi Siemens Magnetom Skyra 3T skaneri bilan bajarilgan T1 vaznli skanerlar yordamida baholandi. Ushbu skanerlar miyaning umumiy hajmini, kulrang moddaning hajmini, oq moddaning hajmini va miya omurilik suyuqligi hajmini aniq o’lchash imkonini beruvchi miya tuzilishining batafsil tasvirlarini taqdim etish qobiliyati bilan mashhur.
Chekish xatti-harakatlari ikki xil vaqt oralig’ida o’tkazilgan so’rovlar orqali baholandi. Tadqiqot ishtirokchilarni chekish tarixiga qarab turli toifalarga ajratdi, jumladan, kundalik chekuvchilar va chekmaydiganlar. Bundan tashqari, tadqiqotchilar kuniga chekilgan sigaret qutilari soni va chekilgan yillar sonini hisobga oladigan “paket yillari” deb nomlanuvchi ko’rsatkichdan foydalangan holda chekish intensivligini aniqladilar.
Tadqiqotchilar, kundalik chekish tarixi bo’lgan shaxslar chekmaydiganlarga qaraganda miyaning umumiy hajmini, kulrang moddalar hajmini va oq moddalar hajmini sezilarli darajada kamaytirishini aniqladilar. Bular orasida kulrang moddalar hajmining qisqarishi ayniqsa yaqqol namoyon bo’ldi. Kulrang materiya miyadagi ma’lumotlarni qayta ishlash uchun juda muhimdir va uning kamayishi kognitiv funktsiyalarga sezilarli ta’sir ko’rsatishi mumkin.
Bundan tashqari, tadqiqot chekish va miya hajmini kamaytirish o’rtasidagi doza-javob munosabatlarini aniqladi. Bu shuni anglatadiki, qadoqlangan yillar bilan o’lchanadigan odam vaqt o’tishi bilan qancha ko’p sigaret cheksa, ularning miya hajmi shunchalik kamayadi. Bu topilma, ayniqsa, tashvishga soladi, chunki u nafaqat chekish, balki chekishning intensivligi va davomiyligi miya hajmining pasayishini kuchaytiradi.
Tadqiqotchilar, shuningdek, chekish ta’sir ko’rsatadigan miyaning muayyan hududlarini o’rganishdi. Ular chekish miyaning ayrim sohalarida, shu jumladan yuqori frontal korteks kabi yuqori darajadagi funktsiyalarda ishtirok etadigan hududlarda, shuningdek, subkortikal va serebellar hududlarda o’zgarishlar bilan bog’liqligini aniqladilar. Ushbu o’zgarishlar chekishning miyaning muayyan funktsiyalariga qanday ta’sir qilishini tushunish uchun muhim ahamiyatga ega bo’lishi mumkin.
Tadqiqotchilar chekish uchun poligen xavf darajasi va kundalik chekish tarixi o’rtasida kuchli bog’liqlik borligini aniqlagan bo’lsa-da, bu genetik moyillik miya hajmining o’zgarishi bilan oddiy bog’liqlikka ega edi. Bu shuni ko’rsatadiki, miya hajmining o’zgarishi genetik omillar ta’sirida emas, balki chekish xatti-harakatlarining natijasidir.
“Sigaret chekadigan odamlarning miyasi” qari”, dedi Bierut PsyPostga. “Miya hajmining pasayishi qarish bilan bog’liq (shuningdek, kognitiv pasayish va demans) va shuning uchun biz ushbu maqoladagi natijalarni miyaning tez qarishini ko’rsatadigan deb o’ylashimiz mumkin. Ushbu maqola sigaretani kognitiv pasayish va demans bilan bog’laydigan jumboqning yana bir qismidir.
“Chekishni tashlash sizning sog’ligingiz uchun qila oladigan eng muhim narsalardan biridir. Bu nafaqat yurak va o’pkangizning, balki miyangizning sog’lig’ini ham o’z ichiga oladi. Qanchalik ko’p sigaret cheksangiz va qancha uzoq cheksangiz, miyangiz shunchalik katta bo’ladi. Shunday qilib, biz uzoqroq yashayotganimiz sababli, miyangizni iloji boricha uzoq vaqt davomida yosh saqlash muhimdir.
“Men har doim keksa va chekuvchi odamlarga aytadigan yana bir narsa – chekish uchun hech qachon kech emas”, deya qo’shimcha qildi Bierut. “Hayotdan keyin ham voz kechishning sog’liq uchun foydalari bor.”
Kelajakdagi tadqiqotlar chekish ta’siriga moyillikka ta’sir qiluvchi omillarni o’rganishi mumkin. “Asosiy savol shundaki, hamma chekish ta’siriga bir xil darajada sezgirmi yoki ba’zilari ko’proq (yoki kamroq) sezgir”, dedi Bierut.
“Ushbu aholining yoshini inobatga olgan holda, ishtirokchilar yonuvchi sigaretalar chekishdi. Biroq, odamlar endi boshqa tamaki mahsulotlarini – masalan, elektron sigaretlardan foydalanmoqda. Muhim savollar – Chekishning miyaga ta’siri yonuvchi sigaret tutunida bo’lgan minglab zaharli kimyoviy moddalar bilan bog’liqmi? Bu miya o’zgarishlarida nikotin rol o’ynaydimi?
Izzattillo Islomov
