Fitna nazariyalari – bu bir guruh shaxslar yoki tashkilotlar tomonidan voqealarni manipulyatsiya qilish yoki natijalarni ko’pincha asosiy hikoya yoki rasmiy tushuntirishlarga zid bo’lgan tarzda boshqarish uchun yashirin, yashirin fitna yoki til biriktirish borligiga ishonishdir. Bu nazariyalar odatda hukumatlar, korporatsiyalar yoki nufuzli shaxslar kabi kuchli shaxslarga yomon niyatlar va aldamchi harakatlarni bog’lashni o’z ichiga oladi.

Jamiyat ko’pincha fitna nazariyalariga bo’lgan e’tiqodlar zamonaviy davrda kuchaygan deb hisoblasa-da, tadqiqotlar shuni ko’rsatadiki, vaqt o’tishi bilan fitna nazariyalarining mazmuni o’zgarib bormoqda, ammo ularga ishonadigan odamlarning ulushi nisbatan o’zgarmasligicha qolmoqda. Ushbu topilmaning izohini izlayotgan tadqiqotchilar tashvishlanish xususiyatini ushbu e’tiqodlar bilan bog’lashdi. Anksiyete – bu yuqori darajadagi hushyorlik va atrof-muhitdagi mumkin bo’lgan tahdidlarga yuqori sezuvchanlik bilan tavsiflangan tuyg’u. Bu xavf belgilarini doimiy ravishda tekshirishni va haddan tashqari hayratlanarli javobni o’z ichiga oladi.

Hozirgi vaqtda tashvishlanish darajasining ortishi fitna e’tiqodlarining rivojlanishiga qanday hissa qo’shishi aniq emas. Tadqiqotchilar fitna e’tiqodlari stressni engish uchun ba’zi strategiyalarni qo’llashning yon mahsuloti bo’lishi mumkinligini taklif qilishdi, ammo aniq mexanizm noma’lum.

Tadqiqot muallifi Jonas Krüppel va uning hamkasblari fitna e’tiqodlari haqiqatan ham stress bilan kurashishning o’ziga xos strategiyasi bilan bog’liqligini bilishni xohlashdi. Ular tashvish va fitna e’tiqodlari o’rtasidagi munosabatni tushuntira oladigan o’ziga xos kurash uslubi mavjudligini tekshirishga qaratilgan ikkita so’rovni ishlab chiqdilar.

Birinchi so’rovda o’rtacha yoshi bo’lgan 589 kishi ishtirok etdi. Ular buni onlayn tarzda yakunladilar. So’rov fitna e’tiqodlari (Umumiy fitnachi e’tiqodlar shkalasi), tashvishning xususiyat va holat sifatida (davlat-xislatli tashvishlar inventarizatsiyasi), engish strategiyalari (Mainz bilan kurashish inventariyasi) va o’z-o’zini samaradorligi (umumiy o’zini o’zi) baholashdan iborat edi. – samaradorlik shkalasi).

Ikkinchi so’rov 177 nafar ishtirokchida o’tkazildi – 66% ayollar va o’rtacha yoshi 39 yosh. Ishtirokchilar 1-tadqiqotda qoʻllanilgan fitna eʼtiqodlari va xavotirning bir xil baholashlarini, shuningdek, mukofot va jazolarga nisbatan sezgirlikni baholashni (BIS/BAS shkalasi va oʻz-oʻzini topshiriq bilan vizual yondashuv/oldini olish) yakunladilar.

Birinchi so’rov natijalari fitna e’tiqodlari va tashvishlanish xususiyati o’rtasida zaif bog’liqlikni ko’rsatdi. Sinovdan o’tgan kurash strategiyalari tashvish va fitna e’tiqodlari o’rtasidagi munosabatni o’zgartira olmadi. O’z-o’zini samaradorligi uchun ham xuddi shunday bo’lgan.

Ikkinchi tadqiqot tashvishlanish xususiyati va fitna e’tiqodlari o’rtasidagi zaif bog’liqlikni tasdiqladi. Ikkalasini bog’laydigan mexanizmlar haqida hech qanday ijobiy kashfiyotlar qilinmadi. Mukofotlar va jazolarga individual sezgirlik tashvish va fitna e’tiqodlari o’rtasidagi bog’liqlikni vositachilik qilmadi, ammo bu baholashlarning bir jihati (xulq-atvorni inhibe qilish balli – yoki tahdid va jazoga individual sezgirlik) uchun fitna e’tiqodlari o’rtasidagi bog’liqlik bo’yicha zaif vositachilik ta’siri aniqlandi. va tashvish holati (hozirgi tashvish darajasi). Shuningdek, fitna e’tiqodlari tahdid va jazolarga nisbatan sezgirlik bilan bog’liqligi aniqlandi.

“Bizning natijalarimiz shuni ko’rsatadiki, fitnaga ishonish tahdidlar va noaniqlikni kamaytirishga qaratilgan xatti-harakatlarga nisbatan yuqori hushyorlik bilan birga keladi. Ushbu topilmalar fitna e’tiqodlari va noaniqlik tuyg’ulari o’rtasidagi munosabatlarni hamda tahdidlarga nisbatan hushyorlikni nazarda tutuvchi oldingi natijalarga mos keladi. Qolaversa, bizning natijalarimiz tahdidli hodisalar aqliy jarayonlar orqali fitna e’tiqodlarini targ’ib qilishi mumkinligi haqidagi eng so’nggi nazariy modellarni qo’llab-quvvatlaydi “, – deya xulosa qilishdi tadqiqot mualliflari.

Ushbu tadqiqotlar fitna nazariyasi e’tiqodlarining psixologik asoslarini ilmiy tushunishga qimmatli hissa qo’shadi. Biroq, ular ham e’tiborga olinishi kerak bo’lgan cheklovlarga ega. Shunisi e’tiborga loyiqki, tadqiqot faqat o’z hisobotlariga asoslangan va kuzatilgan assotsiatsiyalar zaif edi.