Behruzbek Hamidov
psixik marosimlar ishtirokchilari bilan olib borilgan tadqiqotlar shuni ko’rsatdiki, kognitiv moslashuvchanlik va konvergent fikrlash sub-akut, boshqacha qilib aytganda, o’tkir ta’sirlar allaqachon tugaganda (masalan, ertasi kuni ertalab).
“Shu nuqtai nazardan, biz LSD ning o’tkir ta’sirini metodologik jihatdan qat’iy, platsebo-nazorat ostidagi dizaynda tizimli ravishda o’rganishni va bu moddaning o’tkir ta’sirlardan tashqari terapevtik mexanizmlarni ko’rsatishi mumkinligini ko’rishni xohladik.”
Tadqiqot krossover dizaynidan foydalangan. Bir sinov sessiyasida yigirma to’rtta sog’lom ko’ngilli tasodifiy ravishda 50 mkg LSD yoki faol bo’lmagan platsebo qabul qilish uchun tayinlangan. Ikki hafta o’tgach, ko’ngillilar ikkinchi sinov sessiyasini yakunladilar, unda ular boshqa shartga tayinlandi. Ishtirokchilar hayotlarida kamida bir marta LSD dan foydalanganlar, ammo so’nggi ikki hafta ichida hech qanday psixikani ishlatmaganlar. Shuningdek, ular tegishli sharoitlarga ega emasligiga ishonch hosil qilish uchun tadqiqotdan oldin klinik va psixiatrik suhbatdan o’tdilar.
Ko’ngillilar LSD yoki platsebo qabul qilishdan oldin asosiy chora-tadbirlarni yakunladilar. Taxminan 24 soatdan keyin ular turli kognitiv baholashlarni bajarish uchun laboratoriyaga qaytib kelishdi.
Tadqiqotchilar LSD ertasi kuni ertalab vizual-fazoviy xotirani yaxshilash va og’zaki ravonlikni yaxshilash bilan bog’liqligini aniqladilar. Vizual fazoviy xotira – bu atrofdagi makonga nisbatan vizual ma’lumotni eslab qolish qobiliyati, og’zaki ravonlik esa xotiradan so’zlarni olish qobiliyatini anglatadi. Ammo LSD-dan foydalanish, shuningdek, kognitiv moslashuvchanlikning buzilishi yoki turli vazifalar o’rtasida tez o’tish qobiliyati bilan bog’liq edi.
“Umuman olganda, LSD ikkalasini ham, yaxshilangan vizual xotira va og’zaki ravonlik bilan bog’liq “so’ng nur” va kognitiv moslashuvchanlikning zaiflashishi bilan bog’liq “qisqalanish” ni keltirib chiqaradigan ko’rinadi”, dedi Wießner PsyPost nashriga.
“Bir tomondan, ishtirokchilar vizual xotirani va og’zaki ravonlikni oshirishni ko’rsatdilar, shuning uchun ular vizual ma’lumotlarni yaxshiroq o’rganish, mustahkamlash va eslab qolish va ma’lum bir harfdan boshlanadigan so’zlarni nomlashda ravonroq bo’lishdi.”
“Boshqa tomondan, ishtirokchilar kognitiv moslashuvchanlikning sezilarli darajada pasayishini ko’rsatdilar, bunda ishtirokchilar qoidalarni o’rganishlari va ularni vazifaning o’zgaruvchan talablariga muvofiq moslashtirishlari kerak bo’lgan vazifa bilan o’lchanadi. Garchi biz bu pasayishlarni o’tkinchi deb hisoblasak ham, ehtimol bir kun oldin uzoq o’qishdan charchash tufayli, ular fan, terapiya yoki dam olishda psixikadan foydalanganda o’tkinchi o’tkir yon ta’sirlar sifatida ko’rib chiqilishi kerak.
Yangi tadqiqot psixikalarning xotira va til bilan bog’liq funktsiyalarni yaxshilash potentsialiga ishora qiladi. “Shuning uchun, moddani xotira va tilning pasayishi bilan bog’liq bo’lgan holatlarda, masalan, insult, miya shikastlanishi va demans kabi terapevtik yordamchi sifatida o’rganish kerak”, dedi Wießner.
Tadqiqot, barcha tadqiqotlar singari, ba’zi ogohlantirishlarni o’z ichiga oladi. Misol uchun, LSD dozasi psixikaga ta’sir qilish uchun etarli edi, lekin hali ham nisbatan past edi. “Shuning uchun, kelajakdagi tadqiqotlar hali ham ushbu omillar natijalarga, jumladan, turli dozalar, takroriy dozalar va dozalashdan keyin turli vaqt oralig’iga ta’sir qilganligini tekshirishi kerak”, deb tushuntirdi Wießner.
Izzattillo Islomov
