Behruzbek Hamidov
“Bizni tartibsizlikka bo‘lgan ehtiyoj va ijtimoiy tarmoqlarda fitna nazariyalarini baham ko‘rishga tayyorlik o‘rtasidagi bog‘liqlikni ochib bergan oldingi tadqiqotlarimiz undadi”, dedi tadqiqotchilar PsyPost.
“Avvalgi ishlar betartiblik va almashish zarurati o’rtasida ijobiy munosabatni aniqlagan bo’lsa-da (va tartibsizlikka bo’lgan ehtiyoj baham ko’rish uchun partizan motivatsiyalarni o’rnini bosgan), bu tadqiqotlar fitna nazariyasi e’tiqodining to’g’ridan-to’g’ri o’lchovi bilan taqqoslaganda, tartibsizlikka bo’lgan ehtiyoj almashishga qanday ta’sir qilganini baholamadi. . Ushbu mexanizmlarni birgalikda sinab ko’rish juda muhim, chunki fitna nazariyalariga ishonadigan odamlar ularni Internetda baham ko’rishga tayyor bo’lishi mumkin, ammo e’tiqod baham ko’rish uchun zaruriy shart emas.
Tadqiqotni o’tkazish uchun tadqiqotchilar 2018 yil dekabr oyida Lucid platformasidan foydalangan holda original so’rov o’tkazdilar, bu esa AQSh aholini ro’yxatga olish demografiyasiga muvofiq onlayn so’rov respondentlarini jalb qiladi. So’rovda respondentlarning muayyan fitna nazariyalariga bo’lgan e’tiqodlari va ularning bu fitna nazariyalarini baham ko’rishga tayyorligi haqidagi savollar kiritilgan. So‘rovda jami 3336 nafar respondent ishtirok etdi. Ularning 1772 nafari demokratlar/demokratlar, 1564 nafari esa respublikachilar/respublikachilar deb belgilangan.
Motivatsiyalangan almashish respondentlarning o’ziga xos fitna nazariyalariga bo’lgan ishonchlarini va ularning bu fitna nazariyalarini baham ko’rishga tayyorligini baholash orqali amalga oshirildi. Tadqiqot, baham ko’rishga tayyorlik fitna nazariyalari respondentlarning partiyaviy kimligi bilan mos keladimi-yo’qmi bilan qanday bog’liqligini o’rganib chiqdi.
Misol uchun, demokratlarga moslashgan fitna nazariyalarini baholovchi moddada: “Ba’zi odamlar Donald Tramp AQSh ustidan nazoratni o’z nazoratiga olish uchun Ku Klux Klan kabi oq tanlilar suprematistlarining maxfiy jamiyatlari bilan fitna uyushtirayotganiga ishonishadi. Boshqalar bunga ishonmaydi. Siz nima deb o’ylaysiz?”
Boshqa tomondan, respublikachilarga moslashtirilgan fitna nazariyalarini baholovchi moddada: “Ba’zi odamlar Myuller tergovi aslida Tramp kampaniyasining Rossiya hukumati bilan til biriktirganligini tekshirish emas, deb hisoblashadi. Buning o’rniga, ular buni Klintonlar, Barak Obama va hozirda hukumatni boshqarish uchun parda ortida ishlayotgan boshqa saylanmagan odamlar tomonidan sodir etilgan jirkanch harakatlar, jumladan, bolalarni tahqirlash va boshqa turli jinoyatlarni tergov qilish, deb hisoblashadi. Boshqalar bunga ishonmaydi. Siz nima deb o’ylaysiz?”
Tadqiqotchilar “signalni chalish” motivatsiyasini o’lchash uchun respondentlardan o’zlarining siyosiy tomonlari o’zlari uchun muhim bo’lgan masalalarda tez-tez g’alaba qozonish yoki yutqazishlari haqidagi fikrlarini so’rashdi. Tadqiqot mag’lub tomonda bo’lish hissi fitna nazariyalarini baham ko’rishga qanday ta’sir qilganini o’rganib chiqdi.
Tadqiqotchilar odamlarning o’rnatilgan demokratik tizimni haddan tashqari buzish istagini o’lchash uchun sakkiz moddadan iborat “Betartiblikka ehtiyoj” shkalasidan foydalanganlar. Ushbu shkala betartiblikka ko’proq muhtoj bo’lgan shaxslarning haqiqat qiymati yoki tarafdorligidan qat’i nazar, fitna nazariyalarini baham ko’rish ehtimoli ko’proq ekanligini baholashga qaratilgan.
Xaosga juda muhtoj bo’lganlar “Biz ijtimoiy institutlarimizdagi muammolarni hal qila olmaymiz, ularni buzib tashlashimiz va qaytadan boshlashimiz kerak” va “Menga atrofimdagi tartibsizliklar kerak – agar hech narsa bo’lmasa, bu juda zerikarli” kabi bayonotlarga qo’shiladi. ”.
Tadqiqotchilar, shuningdek, respondentlarning fitna nazariyalarini baham ko’rishga tayyorligiga ta’sir ko’rsatishi mumkin bo’lgan boshqa omillarni hisobga olish uchun turli nazorat o’zgaruvchilarini ham o’z ichiga olgan, masalan, ularning partiyaviy o’ziga xosligi, avtoritarizm, ishonch, dindorlik, ma’lumot, daromad, jins, yosh, etnik kelib chiqishi va irqi.
Ushbu o’zgaruvchilarni nazorat qilgandan so’ng, tadqiqotchilar tartibsizlikka bo’lgan ehtiyoj ijtimoiy tarmoqlarda fitna nazariyalarini baham ko’rish istagi bilan ijobiy bog’liqligini tasdiqladilar. Xaosga yuqori ehtiyojga ega bo’lgan odamlar tadqiqotga kiritilgan oltita fitna nazariyasini baham ko’rishga tayyorligini bildirishlari mumkin edi.
Shuningdek, ular fitna nazariyasiga ishongan shaxslar ushbu nazariyani ijtimoiy tarmoqlarda baham ko’rishga ko’proq tayyor ekanligini aniqladilar. Boshqacha qilib aytganda, fitna nazariyasiga ishonish uni baham ko’rish istagining kuchli bashorati edi.
“Biz tartibsizlikka ko’proq muhtoj bo’lganlar ijtimoiy tarmoqlarda fitna nazariyalarini baham ko’rishga ko’proq tayyor ekanliklarini aniqlagan bo’lsak-da, bizning natijalarimiz oxir-oqibat fitna nazariyalariga ishonish baham ko’rish istagining eng kuchli bashoratchisi ekanligini ko’rsatdi”, dedi tadqiqotchilar PsyPost. “Ushbu topilmalar odamlarning nima uchun fitna nazariyalarini baham ko’rishini tushunishimizga yordam beradi, ba’zi odamlar siyosiy raqiblarini tanqid qilish uchun baham ko’rishsa, boshqalari buni butun siyosiy tizimga qarshi chiqish uchun qiladilar.”
Ajablanarlisi shundaki, yutqazganlarning tasavvurlari (siyosatda o’z tomoni yutqazayotganini his qilish) fitna nazariyalarini baham ko’rish istagi bilan salbiy bog’liq edi. O’z tomonini yutqazgandan ko’ra tez-tez g’alaba qozongan deb hisoblaganlar fitna nazariyalari bilan bo’lishishga ko’proq tayyor ekanliklarini bildirishdi.
Kutilganlardan farqli o’laroq, tadqiqotchilar partiyaviylik yoki mafkura va fitna nazariyalarini baham ko’rishga tayyorlik o’rtasida sezilarli aloqani topmadilar. Partiyaviylik va mafkura mafkuraviy jihatdan uyg’unlashgan yoki mafkuraviy jihatdan mos kelmaydigan fitna nazariyalarini baham ko’rishni ishonchli tarzda bashorat qilmadi.
Tadqiqot, barcha tadqiqotlar singari, ba’zi ogohlantirishlarni ham o’z ichiga oladi. Tadqiqot kuzatuvdir, ya’ni u o’zgaruvchilarni manipulyatsiya qilishdan ko’ra mavjud xatti-harakatlarni kuzatish va tahlil qilishga asoslangan. Bu tadqiqotchilarga motivlar, e’tiqodlar va almashish xatti-harakatlari o’rtasidagi munosabatlar haqida sababiy xulosalar chiqarishga to’sqinlik qiladi.
“Umuman olganda, bizning topilmalarimiz dushman siyosiy mish-mishlar (jumladan, [fitna nazariyalari]) bilan bo’lishish uchun sabab bo’lgan partiyaviylik va tartibsizlik haqidagi oldingi tushunchalar, ehtimol, adabiyotda ko’rsatilganidan ko’ra ko’proq nuances ekanligini ko’rsatadi”, deb xulosa qilishdi tadqiqotchilar.
Izzattillo Islomov
