Izzattillo Islomov
Dunyo miqyosida dindorlikda jiddiy jinsiy farqlar mavjud, ayollar odatda kuchli diniy e’tiqodlarga ko’proq moyil. Bu qisman ayollarning empatiya qobiliyati va aqliy qobiliyatlari bilan bog’liq deb taxmin qilinadi. Shunga qaramay, uyushgan din ko’pincha erkaklar uchun foydali, ammo ayollar uchun zararli bo’lgan amaliyotlarni o’z ichiga oladi.
Madaniy kontekst va jinsiy aloqa bo’yicha me’yorlar diniy e’tiqodlarda muhim rol o’ynashi mumkin. Yangi tadqiqot mualliflari gender tengligi pastroq bo’lgan jamiyatlarda din erkaklar uchun foydali ijtimoiy ta’sirchan vosita bo’lishi mumkin, gender tengligi yuqori bo’lgan mamlakatlarda esa din unchalik jozibador bo’lmasligi mumkin, deb taxmin qilishdi.
“Mening qiziqishlarimdan biri odamlarning o’z maqsadlariga erishish uchun dindan qanday foydalanishi va ko’pincha bu maqsadlar juftlashish bilan bog’liq”, deb tushuntirdi tadqiqot muallifi Jordan Mun, Arizona shtat universiteti fanlari nomzodi. “Masalan, oila va shahvoniylikka bo’lgan munosabat (masalan, jinsiy buzuqlikka qarshi) turli madaniyatlarda dindorlikning juda izchil bashoratidir va ba’zi dalillar odamlar dinga qisman jalb qilinganligini ko’rsatadi, chunki bu ularning maqsadlarini shu tarzda ilgari suradi.”
“Shu nuqtai nazardan qaraganda, diniy e’tiqod va xulq-atvor madaniyatlar orasida qanday va nima uchun farq qilishi haqida o‘ylash qiziq. Dinni o’rganishdagi izchil topilmalardan biri shundaki, ayollar erkaklarnikiga qaraganda ko’proq dindor bo’lishadi, garchi bu farqning o’lchami har xil va ba’zi madaniyatlarda bunday bo’lmagan. Shunga qaramay, dinlarda ko’pincha ayollarni erkaklarga qaraganda ko’proq cheklaydigan yoki jazolaydigan patriarxal xususiyatlar, marosimlar yoki me’yorlar mavjud, shuning uchun ayollar doimiy ravishda ko’proq dindor bo’lishlari g’alati. Mening hammualliflarim va men ushbu effektlar kontekstlarda qanday farq qilishini ko’rib chiqish qiziqarli bo’ladi deb o’yladik.
“Biz gender tengligini kontekstual ta’sir sifatida tanladik, chunki”gender tengligi paradoksi” deb nomlangan bir qancha so’nggi topilmalar – ba’zida erkaklar va ayollar o’rtasidagi farqlar gender tengligi yuqori bo’lgan mamlakatlarda ko’proq bo’ladi, bu ko’pchilik kutganiga ziddir”, dedi Mun. PsyPost. “Ushbu tadqiqotda bizning mantiqimiz shundan iborat ediki, agar dinning patriarxal jihatlari odamlarni dinga jalb qiladigan narsaning bir qismi bo’lsa (yoki ular o’z maqsadlariga erishish uchun dindan qanday foydalansa) va gender tengligi bu marosimlar yoki me’yorlarni amalga oshirishni qiyinlashtirsa. , gender tengligi yuqori bo’lgan jamiyatlarda din erkaklarga (ayollarga nisbatan) unchalik yoqmasligi mumkin.
Mun va uning hamkasblari Jahon qadriyatlari tadqiqoti va Yevropa qadriyatlari tadqiqoti ma’lumotlaridan foydalanganlar. Bu 74 ta mamlakatda 125 593 nafar ishtirokchidan iborat juda katta namunalarni yaratdi. Ular diniy ishtirok, namoz o’qish chastotasi, diniy mansublik va tasodifiy va nikohdan oldin jinsiy aloqaga bo’lgan munosabatni o’lchagan. Bundan tashqari, ular turli mamlakatlar uchun gender tengligining to’rtta komponentini baholovchi o’lchovni qo’lladilar: iqtisodiy ishtirok, ta’lim, siyosiy imkoniyatlar va salomatlik/omon qolish.
Natijalar shuni ko’rsatdiki, gender tengligi ortishi erkaklarda kamroq diniy e’tiqod va xatti-harakatlar bilan bog’liq. Ayollarda bu ta’sir kichikroq va madaniyatlararo darajada izchil emas edi. Gender tengligining ortishi erkaklarda diniy ishtirok etishning pastligi bilan bog’liq bo’lsa-da, ayollar uchun bu natija ko’rinmadi. Bu shuni anglatadiki, gender tengligi yuqori bo’lgan mamlakatlarda erkaklar va ayollarning diniy odatlari o’rtasidagi tafovut eng katta.
“Natijalar, ayniqsa, diniy ishtirok etish bilan kuchli edi; barcha bunday modellarda gender tengligi va erkaklarning diniy ishtiroki o’rtasida izchil salbiy munosabatlar mavjud edi, lekin ayollar uchun hech qanday ta’sir ko’rsatmadi “, deb yozadi tadqiqotchilar o’z tadqiqotida. “Ochiq diniy ishtirok erkaklarga ayollarni osonroq kuzatish, jinsiy xatti-harakatni nazorat qilish yoki diniy majburiyat orqali turmush o’rtoq sifatida qadr-qimmatini bildirish imkonini beradi.”
“Menimcha, maqolaning asosiy maqsadi kontekst muhimligini ta’kidlashdir”, deb tushuntirdi Mun. “Din shunchaki ramziy narsa emas, balki aslida juda ko’p oddiy funktsiyalarga ega – u “yerdagi faktlarga” sezgir. Shuning uchun odamlar ma’lum bir ehtiyojga ega bo’lganda dinga murojaat qilishlari yoki ehtiyojlarini boshqa yo’llar bilan qondirishga to’g’ri kelganda dinni kamroq jozibador deb topishlari ajablanarli emas.”
Ushbu tadqiqot erkaklardagi gender tengligi va dindorlik o’rtasidagi salbiy munosabatni ko’rsatadi, ammo bu munosabatlarni keltirib chiqaradigan mexanizmlar haqida gapira olmaydi. Mualliflarning farazlariga ko’ra, bu ko’proq dindor jamiyatdagi erkaklar dindan yaxshilik belgisi sifatida foydalanishi yoki gender tengligi yuqori bo’lgan mamlakatlar kamroq tahdidlarga duch kelishi mumkin. Ushbu naqshning asosiy sabablarini bartaraf etish qo’shimcha tadqiqotlarni talab qiladi.
“Eng katta ogohlantirish shundaki, bu ma’lumotlar korrelyatsiondir, shuning uchun biz sabablarga ko’ra da’vo qila olmaymiz”, dedi Mun. “Bizning nuqtai nazarimiz, odamlar o‘z maqsadlariga muvofiq bo‘lsa, dinga ko‘proq kirishishi va bu turli kontekstlar (ya’ni, gender tengligining turli darajalari) dinni bu kabi odamlar uchun ko‘proq yoki kamroq jozibador qilishi mumkin degan tushunchaga asoslanadi. maqsadlar”.
“Biroq, ishonamanki, ko’pchilik bu ta’sir boshqa yo’l bilan, ya’ni din gender tengligini kamaytiradigan (yoki sekinlashtiradigan) bo’lishi mumkinroq deb o’ylashadi”, dedi tadqiqotchi. “Bu, albatta, mumkin va aslida men bu ta’sir har ikki yo’nalishda ham borligiga ishonaman – odamlar turli xil madaniy kontekstlarda o’z e’tiqodlari haqida qaror qabul qiladilar va fuqarolarning harakatlari ham mamlakatning gender tengligiga ta’sir qiladi. Biroq, dinlar ko’pincha kengroq madaniy kontekst bilan cheklanadi (ayniqsa, diniy xilma-xillik bo’lgan joylarda). E’tiqodlar va marosimlar gullab-yashnashi uchun etarli darajada odamlarga yoqadigan bo’lishi kerak, shuning uchun men dinlar imkon qadar ko’proq odamlarni jalb qilish uchun ko’pincha o’zgarishlar qiladi deb o’ylayman.
Behruzbek Hamidov
