Izzattillo Islomov
Ushbu tadqiqotning mantiqiy asosi nikoh va siyosiy faollik o’rtasidagi munosabatlarni o’rganish, xususan, nikoh geteroseksual shaxslar va jinsiy ozchiliklarning siyosiy ishtirokiga qanday ta’sir qilishiga e’tibor qaratish edi. Tadqiqot siyosiy faollik nuqtai nazaridan heteroseksual, gey va lezbiyen nikohlarining o’xshash yoki boshqacha tarzda ishlashini o’rganish orqali mavjud adabiyotdagi bo’shliqni to’ldirishga qaratilgan.
Namunalarning aksariyati (95,5%) heteroseksual, kichik qismi esa lezbiyen/gey (2,5%) yoki biseksual (2,0%) sifatida aniqlangan. Namunaning o’rtacha yoshi 51,6 yoshni tashkil etdi va cisgender erkaklarga (50,8%) biroz egildi. Irqiy jihatdan 66% oq tanlilar ispan emas, 14 foizi qora tanli va 14 foizi ispan millatiga mansub.
Tadqiqotchilar siyosiy faollikni turli o‘zgaruvchilar yordamida o‘lchadi, jumladan, yaqinda norozilik yurishlarida qatnashish, liberal va konservativ ijtimoiy harakatlarda ishtirok etish va LGBT huquqlari harakatida ishtirok etish. Oilaviy holat to’rtta o’zgaruvchiga bo’lingan: hozirda turmush qurgan, beva qolgan, ajrashgan yoki ajralgan va hech qachon turmushga chiqmagan. Jinsiy identifikatsiyalar uchta o’zgaruvchiga bo’lingan: lesbiyan/gey, biseksual va heteroseksual.
Tadqiqot natijalari shuni ko’rsatdiki, oilaviy holat va jinsiy o’ziga xoslik siyosiy faollikka sezilarli ta’sir ko’rsatdi. Turmush qurgan shaxslar, jinsiy orientatsiyasidan qat’i nazar, yolg’iz shaxslarga nisbatan LGBT huquqlari harakati va boshqa liberal ijtimoiy harakatlarda qatnashish ehtimoli kamroq edi. Beva qolgan shaxslar LGBT huquqlari harakatida ham, LGBT bo’lmagan liberal harakatlarda ham kamroq ishtirok etishdi. Biroq, oilaviy ahvol norozilik namoyishlari yoki konservativ ijtimoiy harakatlarda ishtirok etishga sezilarli ta’sir ko’rsatmadi.
Jinsiy identifikatsiyani ko’rib chiqayotganda, tadqiqotchilar liberal faollikda sezilarli “jinsiy bo’shliq” ni kuzatdilar. Lezbiyenlar, geylar va biseksual shaxslar geteroseksuallarga qaraganda ijtimoiy adolat harakatlarida faolroq edi. Biseksuallar geylar va lesbiyanlarga qaraganda liberal ijtimoiy harakatlarga qo’shilish ehtimoli kamroq edi va jinsiy o’ziga xoslik konservativ ijtimoiy harakatlarda ishtirok etishga sezilarli ta’sir ko’rsatmadi.
Turli jinsiy identifikatsiyalar uchun oilaviy ahvol va siyosiy faollik o’rtasidagi munosabatlarni o’rganayotganda, tadqiqot shuni ko’rsatdiki, nikoh odatda liberal faollikni pasaytiradi va heteroseksuallar uchun konservativ faollikni oshiradi. Biroq, nikoh jinsiy ozchiliklarning siyosiy faolligiga turli xil ta’sir ko’rsatdi. Lezbiyanlar va geylar uchun nikoh ularning norozilik namoyishlarida qatnashish ehtimolini oshirdi. Nikoh biseksual shaxslarning siyosiy faolligiga sezilarli ta’sir ko’rsatmadi.
“Nikohning siyosiy ta’siri jinsiy o’ziga xoslik bilan farq qiladi”, dedi Swank PsyPost. “Lesbiyan va gey turmush qurganlar, yolg’iz yoki ajrashgan lezbiyen va geylarga qaraganda liberal ijtimoiy harakatlarga qo’shilish ehtimoli ko’proq. Lezbiyanlar va geylar uchun nikohdagi bu o’sish LGBT faolligida eng aniq namoyon bo’ladi, ammo nikohning kuchayishi feministik, ekologik va irqchilikka qarshi faollikda ham namoyon bo’ladi. Kutilganidek, geteroseksual nikoh geteroseksuallar uchun qarama-qarshi munosabatlarga ega edi.
Ammo tadqiqot, barcha tadqiqotlar singari, ba’zi ogohlantirishlarni o’z ichiga oladi.
“Ushbu namuna Qo’shma Shtatlarda to’plangan va boshqa mamlakatlardagi fuqarolarga taalluqli bo’lmasligi mumkin”, deb tushuntirdi Swank. “Namuna 2010-2012 yillarda, bir jinsli nikoh shtat tomonidan qonuniylashtirilganda ham toʻplangan. Siyosiy faollikda nikohning roli AQSh Oliy sudining Obergefell Xodjesga qarshi qaroridan keyin o’zgargan bo’lishi mumkin .
Behruzbek Hamidov
