“Yuqori xavfli tizimda idrok, his-tuyg’ular va fiziologiya hodisalarini o’rganish ishlashni tushunishni kengaytirish imkoniyatini beradi va natijada boshqa bir qator operatsion sohalarda xavfsizlikni yaxshilashga yordam beradi.”

Tadqiqotda olti nafar uchuvchi va olti nafar uchuvchi bo’lmagan yuqori aniqlikdagi parvoz simulyatorida “erkin parvoz” va havoda yoqilg’i quyish vazifalari bilan shug’ullangan. Simulyator muhiti Saab JAS 39 Gripen qiruvchi samolyotida modellashtirilgan.

Ishtirokchilar 12 soat davom etgan eksperiment davomida toʻliq himoyalangan anti-G kostyum, dubulgʻa, qutqaruv koʻylagi va qoʻlqop kiyishgan. Ular, shuningdek, yurak urish tezligining o’zgaruvchanligini qayd etish uchun ishlatiladigan elektrokardiograf elektrodlari bilan jihozlangan, bu yurakning atrof-muhitdagi o’zgarishlarga qanchalik tez moslashishini ko’rsatadigan muhim o’lchovdir. Ovqatlanish uchun ishtirokchilarga 1,5 litr suv, shuningdek, uchta energiya va uchta protein barlari berildi.

Ishtirokchilar uzoq muddatli missiyadan oldin, davomida va keyin turli vaqt nuqtalarida kayfiyat va charchoqni sub’ektiv baholash bilan birga kognitiv topshiriq batareyasini bajarishdi.

Roza va uning tadqiqot guruhi ishtirokchilar charchoq darajasini sezilarli darajada oshirganligini va parvoz missiyasidan taxminan 7 soat o’tgach, doimiy e’tibor sezilarli darajada pasayganligini aniqladilar. Ammo sub’ektiv charchoq qisqa muddatli xotira, ish xotirasi yoki fazoviy qobiliyat kabi boshqa ijro etuvchi funktsiyalarga ta’sir qilmadi.

Tadqiqotchilar, shuningdek, yurak urish tezligining o’zgaruvchanligi va o’z-o’zidan xabar qilingan kayfiyat o’rtasidagi bog’liqlikni aniqladilar. Zerikishning kuchayishi, passivlikning kuchayishi, stimulyatsiyaning pasayishi va faollikning pasayishi yurak tezligi o’zgaruvchanligining ortishi bilan bog’liq.

“Bilish, his-tuyg’ular va fiziologiya o’rtasida bog’liqlik mavjud va bu hodisalar odamlar operativ vazifalar, ayniqsa murakkab vazifalar bilan shug’ullanganda jamoaviy rol o’ynaydi”, dedi Roza PsyPost nashriga. “Uzoq muddatli missiyalarda uchadigan bir o’rindiqli samolyotning xususiyatlari juda qiyin. Uchuvchilar qanchalik ko’p tayyorgarlik ko’rishlari yoki ular qanchalik tajribali bo’lishidan qat’i nazar, ular aqliy va jismoniy cheklovlar bilan ham cheklangan. Bunday kontekstda uzoq missiyalarni rejalashtirish xavfsizlik va ishlashni ta’minlash uchun ushbu chegaralarni hisobga olishi kerak.

Ammo barcha tadqiqotlar singari, tadqiqot ham ba’zi cheklovlarni o’z ichiga oladi.

“Simulyatsiya tadqiqotidan olingan xulosalarni haqiqiy dunyoga o’tkazish har doim qiyin”, dedi Roza. “Yuqori aniqlikdagi simulyatordan foydalanib, biz qiruvchi samolyotlar muhitining xususiyatlariga imkon qadar yaqin bo‘lishga harakat qildik. Biroq, biz harbiy ob’ekt ichida eksperiment o’tkazish sezgirligi tufayli vazifalarni loyihalashda ba’zi cheklovlarga duch keldik. Kelajakdagi tadqiqotlar, agar iloji bo’lsa, haqiqiy parvoz missiyalariga tegishli parvoz vazifalaridan foydalanishi mumkin.

“Biz (murakkab) operatsion muhitda insonning imkoniyatlari va cheklovlarini qanchalik ko’p tushunsak, inson va mashina o’zaro ta’sirini shunchalik yaxshilay olamiz”, deya qo’shimcha qildi Roza. “Bu xavfsizlikning asosiy tarkibiy qismi bo’lgan chidamlilikni oshiradi. Bunday tadqiqotlar avtomatlashtirish darajalari to’g’ri qo’llanilishi kerak bo’lgan avtomobilsozlik va dengiz sanoati kabi bir qancha boshqa sohalarga ham ta’sir qiladi.