Amrillo Aslonov
Maqolada o’quvchilarning jinsiga qarab tarmoq muloqotida ishonch va munosabatlarning namoyon bo’lish xususiyatlari ko’rib chiqiladi. Ishonchning eng aniq toifalari, shuningdek, o’g’il bolalar va qizlar o’rtasida Internetdagi xatti-harakatlarning xususiyatlari aniqlandi.
Kalit so’zlar: ishonch; Internet; aloqa; talabalarning Internetdagi o’rnatishlari.
Internet uzoq vaqtdan beri zamonaviy inson hayotiga kirdi va uning ajralmas qismiga aylandi. Internetdagi muloqot tobora ko’proq jonli muloqot o’rnini bosmoqda va o’zining qulayligi va qulayligi bilan foydalanuvchilarni o’ziga jalb qilmoqda. Ma’lumki, onlayn muloqot an’anaviy muloqotdan farq qiladi – masalan, bu sizning suhbatdoshingizga anonim qolish imkonini beradi, shuningdek, ba’zida suhbatdoshlar o’rtasida ishonchli munosabatlarning paydo bo’lishiga to’sqinlik qiladigan haqiqiy his-tuyg’ularning namoyon bo’lishini istisno qiladi.
Internet-muloqot jarayonlari bilan bog’liq masalalar turli bilim sohalaridagi tadqiqotchilarning e’tiborini tortadi. Bu sohaga alohida hissa qo’shgan A.E. Jichkina, E.A. Internetda inson xatti-harakatlarini o’rgangan Gubenko; A.B. Kupreichenko, V.P. Ishonch va ishonchsizlik masalalari bilan shug’ullangan Zinchenko va hokazo. Ishonch odamlar o’rtasida shaxsiy aloqa paytida paydo bo’ladi va o’z xavfsizligiga ishonchni va ishonchli shaxs o’zaro munosabatda bo’lgan boshqa shaxsning xayrixohligini o’z ichiga olgan ochiq va ijobiy munosabatlarni ifodalaydi.
Erkaklar va ayollar o’rtasidagi xatti-harakatlardagi farqlar haqida ko’plab gender stereotiplari mavjud. Bu farqlar nafaqat ikkala jins vakillarining shaxsiy xususiyatlariga, balki boshqa odamlar bilan muloqot qilish jarayonida o’zini tutishiga, ishonch yoki ishonchsizlikning namoyon bo’lishiga ham tegishli. Misol uchun, ayollar erkaklarnikiga qaraganda ko’proq taklif qiladilar va ayollar erkaklarga qaraganda guruh bosimiga (ko’proq mos keladi) moyil (Byrne, 2001). Erkaklar va ayollar Internetdagi muloqotda o’zlarini qanday joylashtirishlari va ularning Internetdagi xatti-harakatlari o’rtasida farq bor-yo’qligi hali etarlicha o’rganilmagan. Ushbu tadqiqotda biz ushbu muammoni ta’kidlashga harakat qilamiz va Internetda ishonchning namoyon bo’lish xususiyatlarini aniqlaymiz.
Shunday qilib, ushbu muammoning dolzarbligi erkaklar va ayollar o’rtasidagi Internet aloqalariga bo’lgan ishonch va munosabatlarni chuqurroq o’rganish zarurati bilan belgilanadi.
Empirik ma’lumotlar to’plash 19 yoshdan 26 yoshgacha bo’lgan erkak (n=45) va ayol (n=45) talabalarni o’rganish orqali amalga oshirildi. Internetdan foydalanishning o’rtacha tajribasi 9,2 yil. Ishda quyidagi usullardan foydalanildi: Internetga munosabat so’rovi (E.Gubenko); shaxsning boshqa odamlarga bo’lgan ishonchini / ishonchsizligini baholash metodologiyasi (A. B. Kupreichenko); insonning dunyoga, boshqa odamlarga va o’ziga ishonch / ishonchsizlikni o’rganish metodologiyasi (A. B. Kupreichenko); Internetda xulq-atvor so’rovi (A. E. Zhichkina). Tadqiqot RUDN universitetining filologiya fakulteti va Moskva davlat universitetining fundamental fizika-kimyo muhandisligi fakultetida olib borildi. Namuna 19 yoshdan 26 yoshgacha bo’lgan 90 kishidan (45 ayol, 45 erkak) iborat edi. Internetdan foydalanishning o’rtacha tajribasi 9,2 yil.
Tadqiqot natijalari.
Biz virtual va real dunyoni ajratish uchun kiritilgan modifikatsiya bilan “Insonga ishonch/ishonchsizlikni o‘rganish” metodologiyasining tahlili butun namuna bo‘yicha quyidagi natijalarni berdi: o‘g‘il bolalar (46,3) va qizlarning (44,7) ishonchi deyarli bir xil. . Haqiqiy dunyoga nisbatan eng ko’p talaffuz qilinadi. Mann-Whitney testiga ko’ra, sub’ektlarning haqiqiy dunyoda va virtual dunyoda jinsga nisbatan ishonch/ishonchsizlikka bo’lgan munosabatida sezilarli farqlar topilmadi.
“Insonning boshqa odamlarga ishonchi/ishonchsizligini baholash” metodologiyasi natijalariga ko‘ra, erkak respondentlarning boshqa odamlarga bo‘lgan ishonchining asosiy mezoni ishonchlilik (50,48) va ayollar o‘rtasida birlik (48,2) hisoblanadi. Bundan tashqari, metodologiyaning tuzilishi erkaklar orasida ustun bo’lgan ishonchni oqlamagan odamning kamchiliklariga munosabat ko’lamini o’z ichiga oladi (49.13). Ayollar uchun ishonchsizlik mezoni mehr ko’rsatkichidir (50,79). Mann-Whitney testi ishonch toifasi sifatida “Kelishuv” shkalasi bo’yicha sezilarli farqlar mavjudligini tasdiqlaydi (U = 760; p = 0,040). Shunday qilib, talaba qizlarning ishonchi uchun ishonchsizlik mezoni sifatida “Liking” shkalasi ustunlik qiladi, erkak talabalar uchun esa, aksincha, “Liking” insonga ishonish uchun sababdir. “Sevimlilik” o’zi ham ifodalangan hamdardlik, do’stona munosabatda namoyon bo’ladi.
E. Gubenko usulidan foydalangan holda Internetga bo’lgan munosabatni o’rganish natijalariga ko’ra, o’g’il bolalar va qizlar o’rtasida Internetga nisbatan turli xil dominant munosabatlar ko’rsatildi. Biz erkaklarda “O’z-o’zini nazorat qilishni kamaytirish” (48,74) va ayollarda “Ijtimoiy qulaylik” (47,03) munosabatlarining ustunligini ko’ramiz. Ya’ni, Internetda ayollar sub’ektlarini jamiyat bilan qoniqarli munosabatlar darajasi, ishonch va o’zaro tushunish mavjudligi, erkaklar esa Internet haqida obsesif fikrlarga ega bo’lishlari va Internetdan foydalanish vaqtini qisqartirishga qodir emasligi bilan o’ziga jalb qiladi. Mann-Whitney testiga ko’ra, jins bo’yicha sezilarli farqlar aniqlanmagan.
Subyektlarning tarmoqdagi oʻzaro taʼsir strategiyalarini qiyosiy tahlil qilish natijalarining oʻrtacha darajasi (A.E.Jichkina) “Muqobillarni idrok etishdagi faollik” shkalasi boʻyicha erkaklar (46.56) “Internetga qaramlik” koʻrsatkichi boʻyicha ayollardan yuqori ekanligini koʻrsatdi ( 52.07). Mann-Whitney testining ko’rsatkichlari, shuningdek, “Internetga qaramlik” shkalasi bo’yicha sezilarli farqlar mavjudligini ko’rsatadi (U = 717; p = 0,014). Bunday natijalar erkak respondentlarning odamlarning xilma-xilligi, fikrlari, muhiti va aloqa usullari va Internetdagi saytlarga qiziqishini ko’rsatishi mumkin. Ayollar Internet haqidagi obsesif fikrlarga va Internetda o’tkazgan vaqtlarini nazorat qila olmasliklariga ko’proq moyil.
Shunday qilib, biz Internetda ayol va erkak xatti-harakatlarida ba’zi farqlar mavjud degan xulosaga kelishimiz mumkin. Bunday holda, qizlar uchun “Liking” ishonchsizlik mezoni bo’lib xizmat qiladi va o’g’il bolalar uchun, aksincha, “Liking” insonga ishonish uchun sababdir. “Sevimlilik” o’zi ham Internetdagi suhbatdosh bilan samimiy hamdardlik, do’stona munosabat va do’stona muloqotda namoyon bo’ladi. Onlayn munosabatlarga kelsak
, erkak respondentlar odamlarning xilma-xilligi, fikrlari, muhiti va aloqa usullari va Internetdagi saytlarga qiziqish bildirmoqda. Ayollar Internet haqidagi obsesif fikrlarga va Internetda o’tkazgan vaqtlarini nazorat qila olmasliklariga ko’proq moyil.
Behruzbek Hamidov
Izzattillo Islomov
