Behruzbek Hamidov
O’zingizga tan oling: bolaligingizda siz ko’pincha devor qog’ozidagi rasmlarda yuzlar, figuralar, siluetlarni topdingiz va, ehtimol, bulutlarda hali ham hayvonlar va qushlarning konturlarini ko’rasiz. Bu qobiliyat pareidoliya deb ataladi va evolyutsiya bilan ham izohlanadi.
Ilm-fan paydo bo’lishidan oldin ham odamlar tabiat hodisalarini tushuntirishga harakat qilishgan. Ular momaqaldiroq, chaqmoq, shamol va o’latni insoniylashtirdilar. Apofeniya shunday shakllangan – aloqalar mavjud bo’lmagan joyda ko’rish qobiliyati. Bu kognitiv buzilish yechimlarning tez rivojlanishiga to’sqinlik qiladi. Ammo bu bizning ota-bobolarimizga omon qolishga yordam berdi – miyadagi tizimli xato tufayli odamlar do’st yoki yomon niyatli odamning yondashuvini tan olishdi. Va biz boshqalarning yuz ifodalarini o’qish qobiliyatini meros qilib oldik.
6. HarakatlanuBu o’tmishdagi yana bir salom bo’lib, odamlar savanna bo’ylab yirtqichlardan qochishgan yoki o’ljani nayza bilan quvgan. Har qanday holatda ham tezkor reaktsiya hayotni saqlab qoldi. Ammo bizning salaflarimiz uzoq vaqt davomida qora va sariq dog’ni yo’lbars yoki kapalak ekanligini tushunish uchun o’rganib, tahlil qilganlarida, ehtimol omon qolmagan bo’lar edi.
Aytgancha, psixoterapevtik nazariyalardan birida aytilishicha, giperaktivlik va diqqat etishmasligi sindromi bizning o’tmishimiz ko’chmanchi va ovchi sifatida paydo bo’lib, tashqi ogohlantirishlarga reaktsiyani talab qiladi. Insoniyat o‘troq hayotga, dehqonchilikka o‘tganida esa, yanada ehtiyotkor va uzoqni ko‘ra oladigan bo‘lish zarur edi.
Izzattillo Islomov
