Ulug’vorlikning aldanishi: sabablari va belgilari

O’z buyukligi haqidagi aldanish yoki xayolparast fikrlar qanday ko’rinadi?

Agar oddiy so’zlar bilan aytganda, aldanishning o’zi bir nechta aniq xususiyatlarga ega bo’lgan yolg’on hukmdir:

• har qanday kasallik asosida yuzaga keladigan patologik sabab yoki asos;
• uning tashuvchisi uchun g’oyaning gipertrofiyalangan ahamiyati;
• bemorning ongini aldangan taxminga to’liq bo’ysundirish;
• inson uchun g’oyaning mutlaq shubhasizligi.

Ya’ni, ulug’vorlik xayollari qanchalik bema’ni bo’lmasin, ular haqiqatga qanchalik zid bo’lmasin, bemor uchun bu eng oliy haqiqatdir.

Megalomaniya nima?

Megalomaniya – ulug’vorlikning aldanishi. Buni keng qamrovli bema’nilik deb ham atash mumkin. Ilmiy nuqtai nazardan, bu patopsixologik xarakterdagi sindrom bo’lib, uning asosiy belgilari o’zining eksklyuzivligi va umumiy ustunligi nuqtai nazaridan idrokning to’liq buzilishidir. Idrok natijasi “to’liq” so’zidan haqiqatga mos kelmaydi, ammo bemor bunga qat’iy ishonadi!

Ulug’vorlikning aldanishining asosiy holatlariga quyidagilar kiradi:

• podshohning, prezidentning yoki taniqli olimning qarindoshi bo‘ladimi, o‘zini zodagon oilaga mansub deb bilish;
• o’zining afsonaviy boyligi haqidagi g’oya;
• ilmiy faoliyat sohasida ajoyib kashfiyotlar qilish g’oyasi yoki islohotchilik sohasidagi maxsus missiyasi;
• sevish deliryum, agar bemor taniqli odamning sajdasi va lag’rining ob’ektiga aylanganiga amin bo’lsa.

Odatda, deliryum asta-sekin o’sib boradi, engil shakldan og’ir shakllarga o’tadi. Birinchi navbatda eng yuqori manmanlik, boshqalardan ustunlik hissi va takabburlik keladi. Bunday odamlar har doim hamma joyda va hamma joyda o’zlarining eksklyuzivligini ko’rsatishni xohlashadi. Asta-sekin, aqldan ozgan g’oya odamni tobora ko’proq qamrab oladi, o’ta qat’iy bo’ladi va keyin allaqachon klinik alomatlar paydo bo’ladi. Keyin xayolparast tasvir paydo bo’ladi va g’oya davlatga aylanadi. Va endi odam endi hamma uni ilgari tasavvur qilgandek emas, u o’z miyasi tomonidan yaratilgan favqulodda va ustun xarakterdir.

Ulug’vorlik xayollari o’z g’oyalarida o’ta qat’iyatli va hatto o’z fikrida to’g’ri ekanligini isbotlash uchun kuch ishlatadigan erkaklarda ko’proq namoyon bo’ladi. Bu sizning atrofingizdagi odamlar uchun xavfli bo’lishi mumkin. Ayollarda hamma narsa ko’proq yopilgan va eyforiya holatiga o’xshaydi va ular boshqa odamlarning fikrlarini kamroq boshqaradi.

Tarixda bu jiddiy kasallikdan shubhalanishi mumkin bo’lgan bir nechta odamlar bor. Ular orasida Napoleon, Gitler, Stalin va Don Kixot adabiyotda namunadir.

Nega megalomaniya paydo bo’ladi?

Bu savolga aniq javob yo’q, ammo deliryumning bu turi fiziologik asosga ega ekanligi va turli xil shikastlanishlar (diffuz, metabolik) natijasi ekanligi isbotlangan. Bundan tashqari, ulug’vorlikning aldanishi ko’pincha hamroh bo’ladi:

• manik-depressiv psixoz;
• paranoid shizofreniya yoki organik shizofreniyaga o’xshash kasallik;
• progressiv falaj.

Hozirgacha ulug’vorlik aldanishi va biron bir omil o’rtasida to’g’ridan-to’g’ri bog’liqlik topilmadi. Ammo bunga hissa qo’shadigan omillar – miyaning toksik shikastlanishi, miyani ta’minlaydigan qon tomirlarining patologiyalari, irsiyat, ruhiy kasalliklar, travmatik miya shikastlanishi va boshqa shartlar. Tadqiqotlarga ko’ra, bolalikdagi psixologik travma ham megalomaniyaning paydo bo’lishiga yordam beradi. Ammo ular tez-tez birga keladigan sabablar sifatida harakat qilishadi.

Megalomaniya belgilari

Inson muloqot va xulq-atvor uslubini butunlay o’zgartiradi, g’oya uni egallaydi. Ulug’vorlik aldanish belgilariga quyidagilar kiradi:

• faqat o’zingizga va noyob shaxsiyatingizga e’tibor qarating;
• o’zining eksklyuzivligiga to’liq ishonch;
• o’zingiz va har qanday tarixiy xarakter o’rtasida teng belgi qo’yish;
• o’zining haqligi va boshqa odamlardan ustunligiga to’liq ishonch.

Bundan tashqari, hamma narsa kayfiyatning o’zgarishi, uyqusizlik, noto’g’ri xatti-harakatlar, aqliy faoliyatning kuchayishi bilan birga keladi.

Ulug’vorlikning aldanishi nimaga olib kelishi mumkin?

Agar ulug’vorlik aldanishi uzoq vaqt davom etsa, bemor o’z g’oyasidan hafsalasi pir bo’lishi mumkin va bu ko’pincha “mayatnik” ning teskari yo’nalishda harakatlanishiga olib keladi, ya’ni o’zini o’zi kamsitish aldanishiga olib keladi – bemor o’zini ahamiyatsiz deb tasavvur qiladi. Agar bu og’riqli holat chuqur bo’lsa, u holda bemor amaliy harakatlarga o’tadi – u o’z joniga qasd qilishgacha o’ziga jismoniy zarar etkazishi mumkin.

Agar bunday alomatlar paydo bo’lsa, nima qilish kerak? Siz imkon qadar tezroq shifokorga borishingiz kerak. Qoida tariqasida, bemorlarning o’zlari kasallikning mavjudligini bilishmaydi, ular qarshilik ko’rsatsa ham, ularga yordam berish va mutaxassisga yuborish kerak.