Behruzbek Hamidov
Hayot xarobalarida
Umidsizlikning doimiy va kafolatlangan hamrohi iktidarsizlikdir. Agar biz hali ham biror narsa qila olsak, biz rejalashtirgan narsaga intilamiz, umidsizlik g’alaba qozonmaydi. Agar muammo allaqachon sodir bo’lganini va biz uchun muhim va qimmatli narsalarni yo’q qilganini tushunsak, bu bizni engib chiqadi.
O’z hayotingizning vayronalari sizni umid va chuqur nafas olish imkoniyatidan mahrum qiladi. Tanlovning etishmasligi oxirgi kuch va qat’iyatni yo’qotadi.
Umidsizlikning boshqa tomoni ham bor: umid. Agar u mavjud bo’lsa, unda hamma narsa yo’qolmaydi: ongning yopishib oladigan narsasi bor. Odamlar tashxis noto’g’ri, ish bo’ladi, ipotekani to’lash uchun biror narsa bo’ladi deb umid qilmoqda …
Shu bilan birga, qiziqki, umid va umidsizlik bir xil tuzilishga ega. Qarang. Kimdir umid qilsa, u kuchsizlikka o’xshash narsani boshdan kechiradi: “Shifokorlar qo’llaridan kelganini qilmoqdalar, lekin men vaziyatga hech qanday ta’sir qilmayman – umid qilishgina qoladi.” Va bu paradoks: ishonchni saqlab qolish, eng yaxshisini tilash, umidvor odam faol bo’lib qoladi – bu uning faoliyati.
Umidning oqilona munosabati bor: muammo hali sodir bo’lmagan, demak u mutlaq aniqlik va taqdirga ega emas. Shuning uchun odamlar o’z e’tiqodlarini mahkam ushlab, qimmatli narsadan voz kechmaydilar: masalan, munosabatlar.
Befarqlik ham oxiri emas, chunki unda ozgina yordam qoladi. Ammo umidsiz odam: “Bu endi mantiqiy emas”, desa, u o’z qadriyatlaridan voz kechadi.
Etimologiya prizmasi orqali qaralsa, umidsizlik tushunchasi qanchalik chuqur ekanligi qiziq. Ko’pgina Evropa tillarida bu so’z o’xshash: désespoir, disperazione, desesperación, ya’ni “umidni his qilmang”.
Jinsiy ojizlikka kelsak, bu “hech narsaga qodir emas” tushunchasining sinonimi emas. Bu so’z “hech narsaga qodir emas, balki iroda” degan ma’noni anglatadi. Ma’lum bo’lishicha, agar siz hayajon va istakdan voz kechsangiz, unda kuchsizlik ham yo’qoladi, ya’ni faol harakat qilish uchun yangi imkoniyatlar paydo bo’ladi.
Biz nimaga kuchsizmiz? Masalan, o’ziga nisbatan: giyohvandlik, progressiv kasallik, migren hujumlari mavjud. Siz bu tuyg’uni boshqalarga nisbatan ham boshdan kechirishingiz mumkin: biz ularni o’zgartirishga qodir emasmiz, lekin biz munosabatlarni buzishni xohlamaymiz, chunki ular biz uchun qadrlidir.
Inson oilada, maktabda, ishda, davlatga, tabiatga, iqtisodiyotga nisbatan ojizlikni his qilishi mumkin…
Bu erda nima qilish kerak?
Avvalo, iktidarsizlikning qarama-qarshi qutbiga qarang – “Men qila olaman”. Bularning barchasi vaziyatni engib o’tishi mumkin bo’lgan kuch va qobiliyatga bog’liq. Shu bilan birga, haqiqiy “men qila olaman” har doim “qo’yib yuboring” bilan bog’liq.
Kuchsizlik zo’rlashga o’xshaydi: men qo’yib yuborishim kerak, lekin men qurbon bo’lishni xohlamayman. U mendan hayotning asosini – harakatni olib tashlaydi. Jinsiy ojizlikda mening butun shaxsiyatim yo’qoladi. Psixologiya shunday.
Umidsizlik va ojizlikning ikkita asosiy sababi bor.
Birinchidan, inson o’z ongiga soya soladigan biron bir maqsadga juda qattiq bog’langan.
Ikkinchidan, u o’z qadr-qimmatini, ya’ni hayotiy ma’noni anglatmaydi.
Undan qanday omon qolish kerak? Faqat bitta retsept bor: muammoni tan olish va bunday vaziyatda nima qilish mumkinligini aniqlab, uni qo’yib yuborish.
Shu bilan birga, umidsizlik lahzasida u xafa bo’lishga yordam beradi: ko’z yoshlari yengillik beradi va konstruktiv fikrlashga hissa qo’shadi.
O’zingizdan so’rash ham muhim: men qanday qilib bu kasallik/vaziyat bilan yashashni davom ettirishim mumkin, shunda hayot amalga oshishiga yaqinroq bo’ladi? Bu qo’llab-quvvatlash va to’liqlik tuyg’usini beradi, hayot uchun uzoq kutilgan motivatsiya keladi.
Izzattillo Islomov
