Nega do’stingizning savoliga javob berasiz: “Sovuq emasmisiz?” Biz xotirjam javob beramiz, lekin onamiz bergan savolga g’azab bilan javob beramizmi? Chunki biz o’zimizning turli holatlardan munosabat bildiramiz. Biz shunchaki do’stimizga ma’lumot beramiz: “Yo’q, sovuq emas” yoki “Ehtimol, biroz salqin”. Va ona bizga yaqinlashganda, biz, masalan, u bizni nazorat qilmoqchi deb o’ylaymiz va biz norozilik bildiramiz: “Meni tinch qo’ying!”

Biz har doim ham u yoki bu davlatga qanday kirganimizni sezmaymiz. Ammo agar biz ularni tanib olishni o’rgansak, qaysi birida bo’lishni tanlashimiz mumkin bo’ladi. Va biz xotirjamroq va moslashuvchan bo’lamiz.

1. BIZ NAZARIY TAYYORGARLIKDAN O’TAMIZ

Transaksiyaviy tahlilni yaratuvchisi Erik Bern bizning “O’zligimiz” ning uchta asosiy qismi haqida gapirdi: ota-ona, kattalar va bola. Sxematik ravishda ular P, V, D harflari bilan uchta doiradan iborat “qordan odam” shaklida tasvirlangan (R – ota-ona bilan adashtirmaslik uchun bola).

Masalan, biz ofisga kiramiz va bir hamkasbimiz so’radi: “Soat necha?” Javoblarning uchta variantini o’qing. Sizningcha, javob beruvchi uchta ego holatidan qaysi birida?

1. “Soatingizni oʻrash vaqti keldi!”
2. “O’n ikki yarim”.
3. “Men uchrashuvga kechikdimmi?”

Har bir ego holatida ma’lum his-tuyg’ular va tajribalar mavjud. Bolalar davlatida biz kechikayotganimizda qo’lga tushdik deb o’ylaymiz va jazodan qo’rqamiz. Ota-ona davlatida biz g’azab va g’azabni “yoqamiz”.

Ko’pincha biz bu holatlarda tana hissiyotlarini boshdan kechiramiz. Qo’rquv yurak urishi va terlash bilan birga keladi va ovoz baland va tebranish bo’lishi mumkin. G’azab – bu tanadagi zo’riqish, biz mushtimizni siqamiz, ovozimiz kuchliroq bo’ladi, qon yuzimizga oqib tushadi.

Va kattalar holatida biz xotirjamlikni saqlaymiz, haqiqatni tahlil qilamiz va so’ralgan ma’lumotlarni taqdim etamiz

Nega? Erik Bern tushuntirish taklif qildi.

1. Bolada biz ongsiz ravishda bolaligimizda qanday munosabatda bo‘lgan bo‘lsak, shunday munosabatda bo‘lamiz.
2. Ota-onada biz to’satdan onamiz va dadamiz yoki boshqa muhim kattalarning intonatsiyalarini eshitamiz, lekin biz ularni tahlil qilmagunimizcha bu “ovozlarni” tanimaymiz. Aynan ular sizni “bu erda va hozir” bo’lishingizga to’sqinlik qiladi – bu sizga hushyorlik va xotirjamlikni saqlashga yordam beradi. Ular tufayli biz tez-tez tushunmovchiliklarga duch kelamiz va hatto keraksiz ziddiyatlarni keltirib chiqaramiz.
3. Voyaga yetganlar sifatida biz ma’lumotni idrok etishimiz, tahlil qilishimiz va boshqalar bilan muzokaralar olib borishimiz mumkin. Bu holat haqiqatni hukmlarsiz, yorliqlarsiz va hissiy “shovqin”siz sinab ko’rishga yordam beradi.