Behruzbek Hamidov
“Diniy guruhlar boʻyicha koʻplab tadqiqotlar olib borilmoqda, ammo ular haqiqatan ham ishlayaptimi yoki yoʻqligi haqidagi dalillar aralash. Biz mahkumlar qamoqxonada bo’lganlarida qanday va nima uchun dinga murojaat qilishlari mumkinligi va ularning jamiyatga qaytganlarida ularning e’tiqodlari foydali bo’lganmi yoki yo’qligini tushunish uchun haqiqatan ham har tomonlama yondashishni xohladik. Biz, afsuski, qamoqxona aholisi orasida keng tarqalgan giyohvand moddalarni iste’mol qilish kasalliklari diniy amaliyotning samaradorligiga qanday ta’sir qilganini tushunishni xohladik.
Tadqiqot uchun tadqiqotchilar Pensilvaniya shtati qamoqxonasidagi giyohvand moddalarni suiiste’mol qilish bo’limida 2016 yil avgustidan 2017 yil mayigacha bo’lgan 174 erkak mahbuslar namunasidan ma’lumotlarni to’plashdi. 51 ishtirokchidan iborat kichik guruh oldin va keyin bir qator chuqur sifatli intervyularni yakunladi. ularning qamoqdan ozod etilishi.
Diniy faoliyat traektoriyalarini aniqlash uchun mahbuslardan hozirgi qamoqxonada bo’lgunga qadar diniy faoliyatda qanchalik tez-tez qatnashganliklari so’ralgan va qamoqxonada ularning diniy ishtiroki haqida qayta-qayta so’rov qilingan. “Ta’kidlash joizki, o’rganilgan muassasa e’tiqodga asoslangan dasturlar, xizmatlar, mahbuslar boshchiligidagi diniy guruhlar va to’la vaqtli ruhoniyni o’z ichiga olgan”, deb tushuntirdi tadqiqotchilar. Ularning javoblariga ko’ra, mahbuslar qat’iy diniy, tobora dindor, kamayib borayotgan diniy yoki barqaror ravishda dinsizlar deb tasniflangan.
Ishtirokchilar o’zlarining sifatli intervyularida dinni o’z-o’zini aks ettirish uchun katalizator sifatida ta’rifladilar va guruhda o’rganishdan ko’ra individual amaliyotni afzal ko’rishdi. “Men yuqori kuchim orqali ko’p narsalarni o’rgandim”, dedi bir mahbus tadqiqotchilarga. “Men masihiyman, shuning uchun men uchun Rabbimga ibodat qilish, Xudoga ibodat qilish va o’zimni ko’p narsalarni o’zgartirish uchun so’nggi ikki yil ichida Isoga ko’p rahmat aytish. Bu yerga kelib, buning uchun ko‘p ibodat qilganimdan xursandman, chunki bu yerdagi ba’zi narsalarni hal qilish uchun ko‘p sabr-toqat kerak bo‘ldi”.
Ammo demografik omillar, jinoiy tarix va giyohvand moddalarni iste’mol qilish o’zgaruvchilarini nazorat qilgandan so’ng, Said va Devidson mahkumlarning diniy traektoriyalari residiv yoki retsidiv holatlari bilan bog’liqligi haqida hech qanday dalil topmadilar. Boshqacha qilib aytadigan bo’lsak, barqaror diniy va tobora dindor mahbuslar kamayib borayotgan dindor va barqaror dinga e’tiqod qilmaydigan mahbuslar kabi qayta hibsga olinishi yoki qamoqqa olinishi ehtimoli bor edi.
“Asosiy xulosa shundaki, qamoqdagi odamlar ko’pincha o’zlarining shaxsiyatlarini o’zgartirish va kimligi haqida yangi rivoyatni ishlab chiqish uchun dinga murojaat qilishadi”, dedi Said PsyPost nashriga. “Din ularga o’zlarining o’tmishdagi jinoiy xatti-harakatlari bilan kelishishga yordam beradigan va ijtimoiy va jamiyatga yo’naltirilgan kelajak shaxsiyatini tasavvur qilishga yordam beradigan vositalar to’plamini taqdim etadi. Bu diniy dasturlarning muhim foydasi; ammo, shaxsiyatni o’zgartirishga qaratilgan bu e’tibor ko’pincha odamlarning diniy guruhga yoki qamoqdan chiqqanlarida ularga yordam beradigan biron bir moddiy manbaga aloqasi yo’qligini anglatadi.
“O’z diniy uyushmalaridan qayta kirishni qo’llab-quvvatlovchi jamoat diniy tashkilotlari bilan bog’lanishning bir usuli sifatida foydalanish o’rniga, odamlar ko’pincha o’zlarining e’tiqodlari va yaxshiroq inson bo’lish istagi bilan qamoqdan chiqib ketishadi”, dedi Said. “Bu ularga muvaffaqiyatga erishish uchun etarli emas va shuning uchun ularning dindorligi va o’zgarishni chinakam istagiga qaramay, ko’plar yana qamoqqa tushishadi. Siyosatchilar qamoqxonadagi diniy guruhlar va qamoqxonadan tashqaridagi diniy tashkilotlar oʻrtasida amaliy munosabatlarni rivojlantirish ustida ishlashlari kerak, bu esa oʻziga xoslikka yoʻnaltirilgan diniy amaliyotdan diniy tashkilotlarning moddiy yordamiga uzluksiz oʻtishni taʼminlashi kerak”.
Tadqiqotchilarni qamoqxonaga asoslangan diniy dasturlarni qamoqdan tashqaridagi dasturlar bilan yaxshiroq bog‘lash retsidiv jinoyatlarini kamaytirishga yordam beradimi, degan savolga qiziqish bildirmoqda.
“Ushbu tadqiqotning navbatdagi bosqichi bizning e’tiborimizni jamoat diniy tashkilotlariga qaratishdir”, dedi Said. “Qaytgan mahbuslarni yaxshiroq qo’llab-quvvatlash uchun ularga nima kerak? Ular hozir nima qilmoqdalar va nima qilmayaptilar? Qamoqxonadagi diniy guruhlar va qamoqdan tashqaridagi diniy guruhlar o‘rtasida aloqa va o‘tishning yo‘qligiga nima sabab bo‘lmoqda?”
Izzattillo Islomov
