Behruzbek Hamidov
Igna fobiya yoki tripanofobiya deb nomlanuvchi igna qo’rquvi ko’plab bolalarda keng tarqalgan va tushunarli muammodir. Tadqiqotlar shuni ko’rsatadiki, 4 yoshdan 6 yoshgacha bo’lgan bolalarning taxminan 19 foizi igna va in’ektsiyadan qo’rqishadi. Igna qo’rquvi in’ektsiya bilan bog’liq og’riq va noqulaylikni kutish bilan paydo bo’ladi. Bolalarda bu qo’rquv oldingi salbiy tajribalar, boshqalarning reaktsiyalariga guvoh bo’lish yoki oddiygina emlash yoki tibbiy muolajalarning maqsadi va ahamiyatini tushunmaslik tufayli paydo bo’lishi mumkin.
Agar igna fobiyasi hal qilinmasa, u balog’at yoshiga qadar davom etishi mumkin. Bunday qo’rquvga ega bo’lgan kattalar emlashdan va qon tekshiruvi, og’riqni kamaytirish choralari yoki qon topshirish kabi muntazam tibbiy muolajalardan qochishlari mumkin. Ba’zi hollarda, bu qo’rquv kattalarning sog’lig’iga jiddiy xavf tug’diradigan jiddiy tibbiy muolajalarni kechiktirishi yoki undan voz kechishi mumkin.
Ushbu muammoga an’anaviy yondashuvlar tortishish, chalg’itish, ijobiy mustahkamlash va tanlovlarni taklif qilish uchun bolalar uchun qulay usullarning kombinatsiyasiga asoslangan edi. Oxirgi tadqiqotlar shuni ko’rsatdiki, inyeksiya jarayonida bemorlarni chalg’itadigan virtual haqiqat o’yinlari ham samarali bo’lishi mumkin. Kattalar uchun kognitiv xulq-atvor terapiyasi odatda igna fobiyalarini davolashda juda samarali.
Tadqiqot muallifi Pat Healy va uning hamkasblari 3 yoshdan 6 yoshgacha bo’lgan bolaga in’ektsiyalarni kiritadigan video o’yin bolalarning in’ektsiya ignalari haqidagi tasavvurini o’zgartirishi va qo’rquvini kamaytirishi mumkinligini tekshirishni xohlashdi. Shuningdek, ular ota-onalarning fikr-mulohazalari asosida bunday o’yindan foydalanish qulayligi va maqbulligini baholashni xohlashdi.
Tadqiqotchilar mobil qurilmalar uchun “Dr. Hayvonot bog‘i”. Android va iOS platformalari uchun Unity yordamida yaratilgan oʻyin bir qator boblardan iborat boʻlib, unda oʻyinchi hayvon bilan uchrashadi, hayvon duch keladigan muammoni hal qilish uchun mini oʻyinda qatnashadi va hayvonga ukol qilish bilan yakunlanadi. Tadqiqotda foydalanilgan versiya to’rt bobdan iborat edi.
Tadqiqotda 3 yoshdan 6 yoshgacha bo’lgan 36 nafar bola va 30 nafar ota-ona, shu jumladan ikki farzandli olti ota-ona ishtirok etdi. Igna bilan bog’liq bo’lajak tibbiy ko’rikdan o’tgan bolalar ilgari shunga o’xshash tibbiy muolajalar paytida (Bolalar uchun qo’rquv so’rovi jadvalida xabar qilinganidek, qayta ko’rib chiqilgan) igna tashvishini ko’rsatgan.
Ignalar bilan rejalashtirilgan tibbiy uchrashuvlardan taxminan ikki hafta oldin, tadqiqotchilar ota-onalarga “Dr. “Hayvonot bog’i” ni mobil qurilmalariga yuklash. Ularga o’z farzandlariga tibbiy ko’rikdan oldin kamida besh kun ketma-ket har kuni o’yinning barcha to’rt bo’limini bajarishlari tavsiya qilindi.
Har bir kunlik o’yindan so’ng, ota-onalar o’z farzandlarining qo’rquv darajasini Bolalar qo’rquvi shkalasi yordamida baholadilar. Tadqiqotchilar, shuningdek, ota-onalarga SMS eslatmalarini yuborib, ularni farzandlarini o‘yin o‘ynashga va so‘rovnomani yakunlashga undashdi. Tibbiy uchrashuvlardan so’ng tadqiqotchilar o’yinning ta’siri va uning kelajakdagi rivojlanishi bo’yicha takliflar to’g’risida o’z fikrlarini to’plash uchun ota-onalar bilan 10 dan 30 daqiqagacha davom etgan chiqish suhbatlarini o’tkazdilar.
Natijalar shuni ko’rsatdiki, ota-onalar o’zlarining o’tmishdagi tajribalarini eslashlari bilan solishtirganda, tadqiqotda qatnashgandan so’ng, igna bilan bog’liq harakatlar paytida o’z farzandlarining igna qo’rquvi sezilarli darajada pasaygan. Shuningdek, ular igna bilan bog’liq mashg’ulotlar paytida bolalarining qayg’ularining kamayishini qayd etdilar. Biroq, qo’rquv shkalasining dastlabki va yakuniy reytinglarida farq yo’q edi.
Sifatli topilmalar shuni ko’rsatdiki, 35 boladan 26 nafari tibbiy tayinlanish vaqtida igna qo’rquvi yoki jismoniy reaktsiyalarni boshdan kechirgan. Bu pasayish darajasi har xil bo‘lib, ba’zi ota-onalar “Dr. Hayvonot bog’i “, garchi ba’zi bolalar haqiqiy in’ektsiya paytida hali ham qo’rquvni namoyon etishdi.
“Umuman olganda, doktor hayvonot bog’i ushbu pilot texnik-iqtisodiy asosda kuchli maqbullik, foydalanish qulayligi va potentsial dastlabki samaradorlikni namoyish etdi. Ishtirokchilarning ota-onalari o’yinni rivojlantirishda yordam beradigan yordamchilar va foydalanishdagi to’siqlar haqida chuqur fikr-mulohazalarini bildirdilar “, – deya xulosa qilishdi tadqiqot mualliflari.
Ushbu tadqiqot bolalarda igna qo’rquvini kamaytirish uchun video o’yinlardan foydalanish imkoniyatlarini ta’kidlaydi. Ammo shuni ta’kidlash kerakki, bu eksperimental tadqiqot emas va bolalar qo’rquvidagi o’zgarishlarni baholash ota-onalar tomonidan o’rganishdan keyin oldingi o’lchovlar bilan taqqoslanmasdan xabar qilingan. Bundan tashqari, ota-onalar tadqiqotning maqsadlari va tadqiqotchilarning taxminlarini to’liq bilishgan. Shunday qilib, yanada qat’iy o’lchash protseduralari va chalkash omillarni yaxshiroq nazorat qilish bilan o’tkazilgan tadqiqot turli natijalar berishi mumkin.
Izzattillo Islomov
