Behruzbek Hamidov
Miya-kompyuter interfeysi – bu inson miyasi va tashqi qurilmalar, masalan, kompyuterlar yoki protez oyoq-qo’llari o’rtasida bevosita aloqani ta’minlaydigan texnologiya. Miya-kompyuter interfeyslari odatda foydalanuvchining boshiga o’rnatilgan elektrodlar orqali neyron signallarni aniqlash va talqin qilish orqali ishlaydi. Keyinchalik bu signallar harakatlanuvchi buyruqlarga tarjima qilinadi, bu odamlarga o’z fikrlari yordamida kompyuterlarni, qurilmalarni yoki ilovalarni boshqarishga imkon beradi.
Miya-kompyuter interfeyslari falaj bo’lgan odamlarga atrof-muhit nazoratini tiklashdan tortib, nevrologik kasalliklarni davolashgacha bo’lgan tibbiyotda muhim imkoniyatlarni taqdim etadi. Biroq, ularning kengroq qabul qilinishiga aniqlikdagi qiyinchiliklar va miya signallarini talqin qilish uchun zarur bo’lgan uzoq vaqt to’sqinlik qiladi.
Yaxshiroq ishlaydigan miya-kompyuter interfeyslarini ishlab chiqishning istiqbolli yondashuvlaridan biri kod bilan modulyatsiyalangan vizual uyg’otuvchi potentsiallardan foydalanishdir. Kod bilan modulyatsiyalangan vizual uyg’otuvchi potentsiallar (c-VEPs) miyada aniq neyron reaktsiyalarni keltirib chiqarish uchun maxsus kodlar bilan vizual stimullardan foydalanadigan miya-kompyuter interfeysi texnologiyasining bir turi.
Tadqiqot muallifi Selene Moreno-Kalderon va uning hamkasblari o’yinchilar faqat o’z fikrlari yordamida o’ynashlari va samarali o’ynashlari mumkin bo’lgan c-VEP-lardan foydalanadigan ko’p o’yinchili video o’yinni loyihalash, ishlab chiqish va baholashni xohlashdi. Ular “Connect 4” o‘yinining ijrosini yaratdilar, bu ikki o‘yinchi ishtirokidagi strategiya tanlovi bo‘lib, unda ishtirokchilar gorizontal, vertikal yoki diagonal bo‘yicha to‘rtta diskni birinchi bo‘lib tekislash maqsadida rangli disklarni vertikal to‘rga almashtiradilar.
Tadqiqotda 22 nafar sog’lom ishtirokchi ishtirok etdi, ular bir seansda uch xil o’yin variantini o’tkazdilar. Ishtirokchilarning o’rtacha yoshi 28, 10 nafari ayollar edi. Ulardan olti nafari miya-kompyuter interfeysi tizimlarida ilgari tajribaga ega edi.
O’yinchilarning neyron signallarini o’yin harakatlariga aylantirish uchun foydalaniladigan miya-kompyuter interfeysi elektroensefalografik signallar kirish sifatida ishlatiladi. Tadqiqotchilar har bir ishtirokchining boshiga turli nuqtalarda sakkizta elektrod qo‘yishdi va EEG tizimini o‘yinni boshqarayotgan kompyuterga ulash uchun Bluetoothdan foydalanishdi. Muayyan foydalanuvchi uchun tizimni kalibrlash uchun ularga bir daqiqadan kamroq vaqt kerak bo’ldi.
Natijalar shuni ko’rsatdiki, ishtirokchilarning niyatlarini o’yin harakatlariga aylantirishning aniqligi 91% dan 95% gacha, barcha vazifalar bo’yicha umumiy o’rtacha 94%. Tizim daqiqada taxminan 11 ta harakatni amalga oshirdi, bu har bir harakat uchun 5 soniyadan bir oz ko’proq vaqtni tashkil etdi. Ishtirokchilar o’yindan qoniqish hosil qilishdi, uning intuitivligi, o’rganish qulayligi va tezkor javob berish qobiliyatini maqtashdi.
“Ushbu tadqiqot c-VEP asosidagi miya-kompyuter interfeysi tizimi bilan mashhur “Connect 4” multiplayer o‘yinining versiyasini loyihalash, ishlab chiqish va baholashga qaratilgan. Ilova 22 nafar sog’lom foydalanuvchida baholanib, istiqbolli natijalarga erishdi. O’rtacha 93,74% ± 1,71% aniqlikka erishildi, bu c-VEP-lardan foydalanish ko’p o’yinchi raqobatbardosh video o’yinini ishlab chiqish uchun mos ekanligini ko’rsatdi “, – deya xulosa qilishdi tadqiqot mualliflari.
Tadqiqot miya-kompyuter interfeysidan foydalanishni o’rganishga muhim hissa qo’shadi. Biroq, miya-kompyuter interfeyslari va fikrlar yordamida o’yinlarni boshqarish qobiliyatini, albatta, inqilobiy deb hisoblash mumkin bo’lsa-da, ko’pchilik video o’yinlar bilan solishtirganda, tadqiqotda ishlatiladigan o’yin nisbatan sekin va sodda deb hisoblanishi mumkin. Bundan tashqari, bunday boshqaruv tizimlarini ko’ngilochar sanoatda keng qo’llash uchun foydalanuvchilarning boshiga jel qo’yishni talab qiladigan elektrodlar ishlamaydi. Ularni qulayroq narsa bilan almashtirish kerak bo’ladi.
Izzattillo Islomov
