Yangi nevrologiya tadqiqotlari axloqiy bilish sirlari haqida ajoyib tushunchalarni beradi

Yangi tadqiqotda nevrologlar inson miyasining axloqiy hukmga bo’lgan yondashuvini chuqur o’rganishdi. Ularning topilmalari shuni ko’rsatadiki, bizning axloqiy qarorlarimiz miyaning turli, alohida sohalarini faollashtiradi va axloq yagona “axloqiy nuqtada qayta ishlanadi degan tushunchaga qarshi chiqadi.”Nature Human behavior jurnalida chop etilgan tadqiqotda siyosiy mafkuraga asoslangan axloqiy idrokning qiziqarli o’zgarishlari ham aniqlandi.

Ushbu tadqiqotning motivatsiyasi axloqiy fanning eng qizg’in bahslaridan birida yotadi: bizning axloqiy fikrlashimiz monolit jarayonmi yoki xilma-xilmi. Ushbu munozaraning markazida ikkinchisini ta’kidlaydigan axloqiy asoslar nazariyasi yotadi. Ushbu nazariyaga ko’ra, bizning axloqiy kompasimiz bitta Shimoliy yulduz tomonidan emas, balki bir nechta, kontekstli o’zgaruvchan axloqiy sezgilar tomonidan boshqariladi.

Ushbu asoslarga g’amxo’rlik, adolat, sadoqat, hokimiyat, muqaddaslik va yaqinda aniqlangan erkinlik kiradi. Aslida, bu nazariya shuni ko’rsatadiki, bizning axloqiy hukmlarimiz muayyan ijtimoiy muammolarni hal qilish uchun rivojlangan turli xil aqliy jarayonlardan kelib chiqadi. Tadqiqotchilar g’amxo’rlik, adolat yoki sadoqat kabi turli sohalarga oid axloqiy hukmlarimiz alohida asab tizimlarida qayta ishlanadimi yoki ular yagona doirada birlashadimi-yo’qligini tekshirishga intildilar.

“Murakkab va kontekstga bog’liq axloqiy hukm-bu noyob insoniy qobiliyat va odamlar o’rtasidagi to’g’ridan-to’g’ri shaxsdan odamga yoki vositachilikka asoslangan ijtimoiy munosabatlarning asosidir. Shunday qilib, kognitiv psixolog, nevrolog va aloqa olimi uchun o’rganish muhim va qiziqarli mavzudir”, – deydi tadqiqot muallifi, Kaliforniya Santa-Barbara universiteti professori va UCSB Media nevrologiya laboratoriyasi direktori Renxotek Veber.

Buni o’rganish uchun tadqiqotchilar 64 ishtirokchini, asosan Kaliforniya universiteti, Santa Barbara jamoasining yosh kattalarini o’z ichiga olgan tajriba o’tkazdilar. Ishtirokchilar qon oqimi bilan bog’liq o’zgarishlarni aniqlash orqali miya faoliyatini vizualizatsiya qiluvchi funktsional magnit-rezonans tomografiya (fMRI) skaneridan o’tdilar.

Skanerlash paytida ishtirokchilar axloqiy asoslarni o’z ichiga olgan vazifa bilan shug’ullanishdi Vinyetlar – muayyan axloqiy asoslarni buzadigan harakatlarning qisqacha tavsifi. Vinyetkalar, shuningdek, nazorat sifatida xizmat qilgan sut o’rniga donni suv bilan iste’mol qilish kabi axloqiy bo’lmagan ijtimoiy norma qonunbuzarliklarini ham o’z ichiga olgan. Ishtirokchilar bu harakatlarni ularning axloqiy noto’g’riligi asosida baholadilar. Ushbu sozlash tadqiqotchilarga turli axloqiy hukmlar paytida miyaning qaysi qismlari faollashganini kuzatish imkonini berdi.

Kutilganidek, axloqiy buzilishlar (jismoniy parvarish, hissiy g’amxo’rlik, adolat, erkinlik, hokimiyat, sadoqat va muqaddaslik) ijtimoiy me’yordagi qonunbuzarliklarga qaraganda axloqiy jihatdan noto’g’ri deb baholandi. Axloqiy qonunbuzarliklarni hukm qilish, shuningdek, ijtimoiy me’yordagi qonunbuzarliklarni hukm qilishdan ko’ra o’rtacha ko’proq vaqt talab qildi va bu axloqiy harakatlarni baholash bilan bog’liq chuqurroq bilim jarayonini taklif qildi.

Tadqiqotchilar ijtimoiy norma qonunbuzarliklariga nisbatan axloqiy qoidabuzarliklar uchun turli xil miya sohalari faollashtirilganligini aniqladilar. Dorsomedial prefrontal korteks, posterior singulat korteks, temporoparietal birikma va birlamchi vizual korteks kabi hududlarni o’z ichiga olgan taqsimlangan tarmoq barcha axloqiy asoslarda umumiy faollikni ko’rsatdi. Bu shuni ko’rsatadiki, miyaning ushbu sohalari axloqiy bo’lmagan ijtimoiy norma qonunbuzarliklaridan axloqiy hukmlarni aniqlashda hal qiluvchi ahamiyatga ega.

Miyada o’ziga xos axloqiy asoslar qanday qayta ishlanganligini o’rganar ekan, tadqiqotchilar ushbu axloqiy toifalarning har biri miya faoliyatining o’ziga xos naqshlarini keltirib chiqarganligini aniqladilar. Ushbu topilma, ayniqsa, turli xil axloqiy mulohazalar alohida kognitiv jarayonlarga asoslanganligini ta’kidlaydigan axloqiy asoslar nazariyasiga mos kelishi bilan juda muhimdir.

Tadqiqotning muhim yutug’i, ularning miyasidagi faoliyat naqshlariga asoslanib, shaxs qaysi o’ziga xos axloqiy asos yoki ijtimoiy me’yorni hukm qilayotganini bashorat qilishga qodir bo’lgan dekodlash modelini ishlab chiqish edi. Agar barcha axloqiy toifalar nevrologik darajada bir xilda qayta ishlansa, bu bashorat qilish mumkin emas edi.

“Bizning topilmalarimiz shuni ko’rsatdiki, turli xil axloqiy o’lchovlar yoki asoslarning juda aniq neyron imzolari mavjud”, dedi Veber PsyPost-ga. “Ushbu imzolar hatto axloqiy hukmni dekodlash uchun, ya’ni odamlarning axloqiy hukmini ularning miyasini faollashtirish uslubidan bashorat qilish uchun ishlatilishi mumkin. Buni amalga oshirishning aniqligi bizni hayratda qoldirdi. Hozirda biz turli xil ma’lumotlar to’plamlari va muammolar bo’yicha axloqiy dekodlashni sinab ko’rmoqdamiz va Topilmalarimizni tabiatning inson xulq-atvori haqidagi maqolamizda takrorlashga harakat qilamiz.”

Tadqiqotchilar, shuningdek, liberallar va konservatorlar axloqiy hukm chiqarishda miya faollashuvining alohida naqshlarini namoyish etishlarini aniqladilar. Bu shuni ko’rsatadiki, shaxsning siyosiy yo’nalishi nafaqat ularning ijtimoiy va axloqiy e’tiqodlarining aksi, balki bu e’tiqodlar asosidagi asosiy asabiy jarayonlarga ham ta’sir qiladi.

Liberallar g’amxo’rlik/zarar va adolat/aldash bilan bog’liq axloqiy qonunbuzarliklarga nisbatan aniqroq asabiy javoblarni ko’rsatdilar. Ushbu fondlar odatda shaxslarning huquqlari va erkinliklarini himoya qiladi. Liberallarning ushbu axloqiy o’lchovlarga nisbatan sezgirligi ularning miyasidagi o’ziga xos faollashuv naqshlarida aks etdi.

Boshqa tomondan, konservatorlar sadoqat/xiyonat, hokimiyat/buzg’unchilik va muqaddaslik/degradatsiya bilan bog’liq axloqiy masalalarni qayta ishlashda katta asabiy aloqalarni namoyish etdilar. Ushbu toifalar odatda guruh darajasida ishlaydi, guruhning birdamligini, hokimiyatga hurmatni va poklikni ta’kidlaydi. Konservatorlarning miya skanerlari shuni ko’rsatdiki, ular nevrologik jihatdan axloqiy fikrlashning bu jihatlariga ko’proq moslashgan.

Masalan, majburiy axloqiy asoslarga nisbatan individualizatsiya qilishda lingual girus, vizual korteks, old prefrontal korteks va yuqori temporal korteks liberallar va konservatorlar o’rtasidagi faoliyatda sezilarli farqlarni ko’rsatdi. Ushbu sohalar turli xil kognitiv funktsiyalar bilan bog’liq, shu jumladan semantik ishlov berish va niyat atributi, mafkuraviy farqlar axloqiy hukmlar paytida asosiy kognitiv ishlov berishga ta’sir qilishi mumkinligini ko’rsatmoqda.

Birgalikda topilmalar miyadagi yagona ‘axloqiy nuqta’ g’oyasini shubha ostiga qo’yadi. Buning o’rniga, bu bizning axloqiy hukmlarimiz ko’proq taqsimlangan asabiy jarayonning natijasidir.

“Axloq yoki axloqiy hukm shunchaki” bitta narsa ” emas yoki faqat bitta tashvishdan kelib chiqadi (masalan, boshqa shaxslarga zarar etkazish yoki ularga g’amxo’rlik qilish)”, dedi Veber Psypostga. “Axloqning vazifasi odamlar o’rtasida hamjihatlik va hamkorlikni osonlashtirishdir. Hal qilish uchun ko’plab kooperativ muammolar mavjud bo’lganligi sababli, axloqiy hukm har xil va turli shaxslar turli xil axloqiy hissiyotlarni rivojlantiradilar.”

“Ko’p jihatdan bizning topilmalarimiz monizm va plyuralizm bir-birini istisno qiladigan yondashuvlar emasligini aniqlaydi”, deb qo’shimcha qildi birinchi muallif Frederik Xopp, Media Neuroscience laboratoriyasida doktorant sifatida tadqiqot olib borgan. “Biz turli xil axloqiy xatti-harakatlarning keng doiradagi axloqiy hukmlari umumiy miya mintaqalarida o’rnatilganligini ko’rsatamiz.”

Ushbu muhim topilmalarga qaramay, tadqiqot o’z cheklovlariga ega. Birinchidan, namuna hajmi va demografik (asosan yosh, universitetga qarashli kattalar) turli yoshdagi, madaniyat va kelib chiqishi bo’yicha axloqiy bilishning to’liq spektrini ifodalamasligi mumkin. Bundan tashqari, fMRI kuchli vosita bo’lsa-da, u o’ynashda aniq asab mexanizmlarini aniqlashda cheklovlarga ega.

Kelajakdagi tadqiqotlar ishtirokchilarning demografik xilma-xilligini kengaytirishga yoki yanada rivojlangan neyroimaging texnikasini qo’llashga qaratilishi mumkin. Bundan tashqari, axloqiy qarorlarni qabul qilish vaqt o’tishi bilan va turli xil madaniy sharoitlarda qanday rivojlanishini o’rganish inson idrokining ushbu murakkab tomoniga yana bir tushuncha qo’shishi mumkin.

“O’nlab qo’shimcha savollar mavjud”, dedi Veber. “Axloqiy hukm nima uchun va qanday ishlaydi degan savol ming yillar davomida turli xil kelib chiqishi bo’lgan olimlar uchun muhim mavzu bo’lib kelgan va bu olimlarni uzoq vaqt band qiladi. Biz uchun keyingi maqsadlarimiz bir-biriga qarshi axloqiy hukmning turli nazariyalarini sinab ko’rish va tabiatimizdagi inson xulq-atvori maqolasidagi topilmalarimizni turli xil populyatsiyalarda takrorlashdir.”

Frederik R. Xopp, Ori Amir, Jeykob T. Fisher, Skott Grafton, Valter Sinnott-Armstrong va Renxorsxot Veber tomonidan “siyosiy mafkura tomonidan modulyatsiya qilingan umumiy va ajraladigan kortikal faollashuvni keltirib chiqaradigan axloqiy asoslar” tadqiqotining muallifi.