Behruzbek Hamidov
Ijtimoiy tashvish buzilishi – bu ijtimoiy vaziyatlardan kuchli va doimiy qo’rquv yoki tashvish bilan tavsiflangan ruhiy salomatlik holati. Shaxs tekshirilishidan, hukm qilinishidan yoki xijolat bo’lishdan qo’rqadi. Ushbu buzuqlik bilan og’rigan odamlar haddan tashqari o’z-o’zini anglashni boshdan kechirishadi va noqulaylik yoki kamsitish hislarining oldini olish uchun ijtimoiy o’zaro ta’sirlardan yoki vaziyatlardan qochishlari mumkin. Ular his qilgan hissiy tanglik tez yurak urishi, terlash, titroq va qizarish kabi jismoniy alomatlar bilan birga bo’lishi mumkin.
Ijtimoiy tashvish buzilishidan aziyat chekadigan odamlar boshqalar tomonidan salbiy baholanishidan qo’rqishadi. Bu kasallikning asosiy kognitiv alomatidir. Biroq, so’nggi tadqiqotlar shuni ko’rsatadiki, ushbu buzuqlikdan aziyat chekadigan odam nafaqat salbiy, balki ijobiy baholashdan ham qo’rqadi. Boshqa kasalliklarning alomati bo’lgan salbiy baholash qo’rquvidan farqli o’laroq, ijobiy baholash qo’rquvi ijtimoiy tashvish buzilishiga xos bo’lgan alomatdir. Shunga qaramay, salbiy baholash qo’rquvi bilan solishtirganda, u juda kam tadqiqotlarning diqqat markazida bo’ldi.
Tadqiqot muallifi Yifei Chjan va uning hamkasblari yosh kattalardagi salbiy baho qo’rquvi, ijobiy baholash qo’rquvi va vaqt o’tishi bilan ijtimoiy tashvish buzilishi belgilari o’rtasidagi munosabatlarni sinab ko’rishni xohlashdi. Ular ilgari ijobiy va salbiy baholash qo’rquvi ijtimoiy tashvish buzilishi belgilarining keyingi darajasini bashorat qilishini taxmin qilishdi. Ular, shuningdek, ijtimoiy tashvish buzilishi uchun xos bo’lgan asabiy faoliyat naqshlarini aniqlashni xohlashdi.
Shu maqsadda ular funktsional magnit-rezonans tomografiya va psixologik baholashni birlashtirgan yirik tadqiqot loyihasi ma’lumotlarini tahlil qilishdi. Ishtirokchilar kollej talabalari edi. Namunalardan 869 tasi psixologik baholashni va 692 tasi funktsional magnit-rezonans tomografiyani yakunladi. Ishtirokchilar ijtimoiy tashvish (Ijtimoiy shovqin tashvishi shkalasi va ijtimoiy fobiya shkalasi), salbiy baho qo’rquvi (salbiy baholashdan qisqacha qo’rqish shkalasi) va ijobiy baholash qo’rquvi (ijobiy baholash qo’rquvi) ni baholashni yakunladilar.
Natijalar shuni ko’rsatdiki, salbiy baho qo’rquvi, ijobiy baholash qo’rquvi va ijtimoiy tashvish buzilishi vaqt o’tishi bilan nisbatan barqaror bo’lib qoladi. Ijobiy yoki salbiy baholashdan ko’proq qo’rqqan yoki birinchi ma’lumot yig’ish vaqtida yuqori ijtimoiy tashvishga ega bo’lgan shaxslar, shuningdek, ikkinchi ma’lumot yig’ish vaqtida yuqori qiymatlarga ega bo’lishdi va aksincha.
Ijobiy qo’rquv va salbiy baholash qo’rquvi oldingi vaqtlarda ijtimoiy tashvish buzilishi belgilarini keyingi vaqtlarda bashorat qildi. Ilgari salbiy baholash qo’rquvi keyingi vaqt nuqtalarida ijobiy baholash qo’rquvini bashorat qilmadi. Biroq, avvalroq aniqroq ijtimoiy anksiyete buzilishi belgilariga ega bo’lgan odamlar, keyinchalik ijobiy baholashdan qo’rqishadi.
Neyroimaging ma’lumotlarini tahlil qilish shuni ko’rsatdiki, salbiy baholashdan qo’rqish darajasi yuqori bo’lgan ishtirokchilar miyaning chap dorsolateral prefrontal korteks mintaqasida past chastotali dalgalanmalar (zfALFF) signallarining nol bilan to’ldirilgan amplitudasi kamroq intensivlikka ega. Miyaning ma’lum bir hududida yuqori zfALFF qiymatlari o’z-o’zidan nerv faolligi va bu sohada funktsional ulanishning kuchayishini ko’rsatadi.
Ijobiy baholashdan aniq qo’rquvga ega bo’lgan odamlar ventromedial prefrontal korteksning ikkita klasterida kuchliroq zfALFF signallariga ega bo’lishdi. Nihoyat, aniqroq ijtimoiy anksiyete buzilishi belgilari bo’lgan shaxslar miyaning o’ng ventromedial prefrontal korteks mintaqasida kuchliroq zfALFF signallariga ega bo’lishdi.
“Natijalar shuni ko’rsatdiki, salbiy baholash qo’rquvi ham, ijobiy baholash qo’rquvi ham ijtimoiy tashvish buzilishi belgilarini mustaqil ravishda bashorat qilishi mumkin va ijtimoiy tashvish buzilishi belgilari pasayib ketishi ham keyingi ijobiy baholash qo’rquvini bashorat qilishi mumkin”, deb yozgan tadqiqotchilar va “dorsolateral prefrontal korteks signallari. salbiy baholash qo’rquvi bilan salbiy bog’liq edi, ventromedial prefrontal korteks signallari esa ijobiy baholash qo’rquvi va ijtimoiy tashvish buzilishi bilan ijobiy bog’liq edi.
“Nihoyat, fALFF natijalarini va BFOE [baholashdan ikki valentli qo’rquv] modelini [ijobiy va salbiy baholash qo’rquvi alohida omillar ekanligini taklif qiluvchi nazariy model] integratsiyalashuvi uchun miya xulq-atvori modeli yaratildi. Bu shuni ko’rsatdiki, g’ayritabiiy prefrontal korteks signallari baholash qo’rquvi orqali ijtimoiy anksiyete buzilishi belgilariga ta’sir ko’rsatdi “, deb xulosa qilishdi tadqiqot mualliflari.
Tadqiqot ijtimoiy tashvishning asabiy asoslarini yoritadi. Biroq, u ham e’tiborga olinishi kerak bo’lgan cheklovlarga ega. E’tiborlisi, barcha ishtirokchilar kollej talabalari edi. Boshqa yoshdagi va ijtimoiy guruhlardagi natijalar bir xil bo’lmasligi mumkin. Bundan tashqari, ular tayangan past chastotali tebranish signallarining nolga to’ldirilgan amplitudasi faqat boshqa tafsilotlarsiz mahalliy neyron faolligining intensivligini ko’rsatadi.
Izzattillo Islomov
