Behruzbek Hamidov
“Ogohlik meditatsiyasi va psixodelik moddalar ruhiy salomatlikka qanday ta’sir qilishi haqida ko’plab tadqiqotlar o’tkazildi. Shunga qaramay, bu aralashuvlar, ayniqsa psixikaning etakchilik rivojlanishiga qanday ta’sir qilishi haqida nisbatan kam empirik ma’lumotlar mavjud “, dedi Otto Simonsson, Karolinska institutining Klinik nevrologiya bo’limining postdoktorlik tadqiqotchisi va yangi tadqiqotning tegishli muallifi.
Adabiyotdagi ushbu bo’shliqlarni bartaraf etish uchun tadqiqotchilar Prolific Academic-dan ishtirokchilarning ikkita namunasini: 4,867 AQSh kattalari va 4,865 Buyuk Britaniyadan kattalar jalb qilish uchun foydalanganlar. Ushbu platforma AQSh va Buyuk Britaniya populyatsiyalarining jinsi, yoshi va etnik kelib chiqishi kabi omillarga asoslangan namunalarini taqdim etadi. Tadqiqot tavsifida o’z-o’zini tanlashda noto’g’rilikka yo’l qo’ymaslik uchun psixikalar haqida gapirilmagan.
Ushbu ishtirokchilar yoshi, jinsi, ma’lumot darajasi, dindorligi, siyosiy mansubligi va boshqaruv roli kabi demografik ma’lumotlarni taqdim etdilar. Ulardan aql-idrok meditatsiyasi va psixikaga ta’sir qiluvchi moddalar bilan bo’lgan tajribalari haqida so’rashdi.
Ishtirokchilardan ongli meditatsiya yoki psixik tajribalar ularning etakchiligiga qanday ta’sir qilgani haqida yozma javob berishlari so’ralgan. Ushbu javoblar ikkita tadqiqotchi tomonidan mustaqil ravishda, hech qanday ta’sir yo’q, ijobiy ta’sir yoki etakchilikka salbiy ta’sir ko’rsatish kabi mavzular bo’yicha kodlangan.
Boshqaruv lavozimini egallagan 3150 ishtirokchining muhim qismi meditatsiyani (boshqaruv namunasining 43,6%) va kichikroq qismi psixikani sinab ko’rdi (boshqaruv namunasining 17,7%). Boshqaruv namunasining taxminan 10% ham aqliy meditatsiya, ham psixikani sinab ko’rdi.
Ushbu amaliyotlarning etakchilikka ta’siriga kelsak, meditatsiya bilan bog’liq javoblarning 70,9 foizi ijobiy ta’sir ko’rsatgan, 28,8 foizi hech qanday ta’sir ko’rsatmagan va juda kichik bir qismi (0,2 foiz) salbiy ta’sirni ko’rsatgan. Xuddi shunday, psixika va etakchilik haqidagi javoblar uchun 40,6% ijobiy ta’sirni ta’riflagan, 58,0% hech qanday ta’sir ko’rsatmagan va kichik foiz (1,4%) salbiy ta’sirni qayd etgan.
Tadqiqotchilar, shuningdek, sifatli ma’lumotlarda kengroq naqsh va mavzularni aniqlash uchun ong meditatsiyasi yoki psixikadan foydalanishni boshdan kechirgan ishtirokchilar tomonidan taqdim etilgan yozma tavsiflarning tematik tahlilini o’tkazdilar. Natijada ijobiy ta’sirlar bilan bog’liq to’rtta asosiy mavzu paydo bo’ldi.
“Garchi topilmalar tadqiqot cheklovlaridan kelib chiqqan holda talqin qilinishi kerak bo’lsa-da, tadqiqotdan olingan asosiy narsa, menimcha, ong meditatsiyasi va psixikadan foydalanish ishdagi etakchilikka o’xshash va bir-birini to’ldiruvchi ta’sir ko’rsatishi mumkin”, dedi Simonsson PsyPost nashriga.
Ko‘pchilik ishtirokchilar meditatsiya va/yoki psixikaga ta’sir qiluvchi moddalar ularning faoliyati va sog‘lig‘iga ijobiy ta’sir ko‘rsatganini xabar qilishdi. Ular stress, tashvish va his-tuyg’ularni boshqarishda qanday yordam bergani, yaxshi uyqu va umumiy salomatlikka hissa qo’shganini tasvirlab berishdi. Bu ularning yetakchi sifatida chidamliligi va samaradorligini oshirdi.
Ishtirokchilar e’tiborlilik meditatsiyasi va/yoki psixikaga ta’sir qiluvchi moddalar natijasida mavjudlik va xabardorlik oshishini qayd etdilar. Bu ularning o’z harakatlariga, fikrlari va his-tuyg’ulariga ko’proq moslashgani uchun samaraliroq etakchilikka hissa qo’shdi.
Ehtiyotkorlik meditatsiyasi va/yoki psixikadan foydalanish ijodkorlikni oshirish, samaradorlikni oshirish va muammolarni hal qilish ko‘nikmalarini oshirish bilan bog‘liq edi. Respondentlar kognitiv funktsiyaning oshishi va qarorlar qabul qilishning yaxshilanganini qayd etishdi, bu esa yetakchilik faoliyatini yaxshilashga hissa qo’shmoqda.
Nihoyat, koʻplab ishtirokchilar meditatsiya va/yoki psixikaga taʼsir qiluvchi moddalar ularning shaxslararo munosabatlari va xatti-harakatlariga qanday taʼsir qilganini taʼkidladilar. Ko’pchilik ko’proq hamdardlik, hamdardlik va sabr-toqatni bildirdi. Ular ko’pincha hamkasblarga nisbatan tenglik va tushunish munosabatini o’rnatishni, bu esa jamoada mustahkam aloqalar va birlik tuyg’usiga olib kelishini eslatib o’tdilar.
Tadqiqotchilar salbiy ta’sir toifasidagi javoblar sonining kamligi sababli salbiy ta’sir ko’rsatadigan deb kodlangan javoblardagi izchil yoki mazmunli naqshlarni aniqlay olmadilar. Ammo ular ta’kidlashlaricha, ba’zi ishtirokchilar diqqatni jamlash, o’zlarini yomon his qilish yoki ish samaradorligiga salbiy ta’sir ko’rsatadigan keyingi ta’sirlarni boshdan kechirishda qiyinchiliklar haqida xabar berishgan.
Tadqiqot zehnlilik meditatsiyasi va psixikadan foydalanishning etakchilik rivojlanishiga potentsial ijobiy ta’siri haqida qimmatli ma’lumotlarni taqdim etsa-da, topilmalarni sharhlashda ba’zi cheklovlarni hisobga olish kerak. Misol uchun, tadqiqot ishtirokchilarning meditatsiya amaliyotlari yoki psixodelik tajribalari, masalan, dozalar, chastotalar yoki foydalanilgan maxsus texnikalar haqida batafsil ma’lumot to’plamadi. Ushbu omillar kuzatilgan natijalarga sezilarli ta’sir ko’rsatishi mumkin. Bundan tashqari, tadqiqotning tasavvurlar dizayni ongni meditatsiya qilish, psixikadan foydalanish va etakchilik natijalari o’rtasida sabab-oqibat munosabatlarini o’rnatishga to’sqinlik qiladi.
“Ushbu tadqiqot natijalari tadqiqot dizaynining cheklovlari tufayli dastlabki deb hisoblanishi kerak bo’lsa-da, natijalar ong meditatsiyasi va psixikadan foydalanish ishda etakchilikka o’xshash va bir-birini to’ldiruvchi ta’sir ko’rsatishi mumkinligini ko’rsatadi”, deb xulosa qilishdi tadqiqotchilar. “Agar kelajakdagi tadqiqotlarda yanada qat’iy tadqiqot dizaynlari (masalan, randomizatsiyalangan nazorat ostidagi sinovlar) bilan takrorlansa, bunday topilmalar ishda etakchilikni yaxshilash uchun meditatsiya va psixikani birlashtirgan yangi o’quv dasturlarini ishlab chiqishga olib kelishi mumkin.”
Izzattillo Islomov
