Behruzbek Hamidov
Ushbu ishda 298 ta qoldiq namunasi ishlatilgan; tana o’lchamining taxminlari ensefalizatsiya farqlarini nazorat qilish uchun ishlatiladigan kenglik va jinsdan olingan. Ushbu tadqiqotda qazilma qoldiqlari so’nggi 50 000 yil bilan cheklangan bo’lib, ikkita dramatik harorat davrini (oxirgi muzliklararo davrdan oldin va keyin) tahlil qilish imkonini berdi. Qoldiqlar 100 yillik, 5000 yillik, 10000 yillik va 15000 yillik guruhlarga boʻlingan.
Boshsuyagi ma’lumotlari turli nashr etilgan manbalardan (masalan, meta-tahlillardan) 298 ta bosh suyagi uchun jami 373 ta mustaqil kranial sig’im o’lchovlari uchun olingan bo’lib, ulardan miya hajmi taxmin qilingan. Miya hajmi haqidagi ma’lumotlar to’rtta iqlim rekordi bilan taqqoslandi. Ma’lumotlar EPICA Dome C kabi turli manbalardan olingan bo’lib, u taxminan 810 000 yil ilgarigi sirt harorati ma’lumotlarini taqdim etadi. Ma’lumotlar to’plamining batafsil ma’lumotlari quyidagi havolada mavjud .
“Tushunish kerak bo’lgan eng muhim narsa shundaki, inson miyasi rivojlanishda davom etmoqda. Bu erda biz 5-17 ming yil ichida sodir bo’lgan miya hajmining makro-evolyutsion tendentsiyalarini topdik “, dedi Stibel PsyPost. “Golotsen isishi davri zamonaviy odamlarda miya hajmining 10 foizdan ko‘proq qisqarishiga olib keldi. Agar global harorat isishda davom etsa, bu inson miyasiga evolyutsion bosimni oshirishi mumkin.
Miya hajmining qisqarishiga moslashish reaktsiyasi taxminan 15 000 yil oldin boshlangan va hozirgi kungacha davom etishi mumkin. Tadqiqotchining ta’kidlashicha, namlik va yog’ingarchilik darajasi ham miya hajmiga ta’sir qiluvchi o’zgaruvchilar bo’lib, yomg’irning kam yoki umuman yog’magan davrlari miya hajmining kattalashishi bilan bog’liq. Biroq, bu omillar miya hajmini kichikroq darajada bashorat qilgan.
“Biz inson miyasi haqida juda kam ma’lumotga ega ekanligimiz ajablanarli, garchi u juda muhim organ bo’lsa ham”, – deya qo’shimcha qildi tadqiqotchi.
Kelajakda hal qilinishi kerak bo’lgan savollar bormi? Stibel shunday javob berdi: “Ushbu tadqiqot uchun alohida ahamiyatga ega, iqlim o’zgarishiga javoban miya va tana hajmi tabiiy tanlanish ostida ekanligi haqida dalillar mavjud. Bir fenotip to’g’ridan-to’g’ri tanlanadimi, boshqasi esa evolyutsion korrelyatsiyaga javob beradimi, ayniqsa dolzarb savol.
Tadqiqotchi shunday xulosaga keldi: “Hatto hozirgi odamlarda miya hajmining biroz qisqarishi ham bizning fiziologiyamizga to’liq tushunilmagan tarzda ta’sir qilishi mumkin.”
Izzattillo Islomov
