Yetuk shaxs

Yetuk shaxs ma’lum xususiyatlarga ega bo’lib, uni tanib olish mumkin. Bularga quyidagilar kiradi:

• haqiqatga etarlicha munosabatda bo’lish qobiliyati;
• jamiyatda bo’lish va boshqalar bilan ishlash qobiliyati;
• atrofdagi odamlarni ob’ektiv baholash;
• hayotingiz uchun mas’uliyatni o’z zimmangizga olish qobiliyati;
• o’z ehtiyojlarini qondirish.

Voyaga yetmagan odam o‘z oldiga qo‘ygan maqsadlariga erishishi va ularga turli yo‘llar bilan erisha olishi bilan farqlanadi. Xuddi shu nomdagi kursimizda san’atini qanchalik yaxshi o‘zlashtirganingizni tekshiring . Bundan tashqari, etuk odam boshqalarning fikriga e’tibor bermaydi va faqat o’z boshi bilan yashaydi.

Mashhur psixologiya professori K.Obuxovskiy shaxs rivojlanishining bir-biri bilan chambarchas bog’langan va bir-birini to’ldiradigan 4 ta asosiy nuqtasini belgilaydi. Bularga quyidagilar kiradi:

• yangi qobiliyatlar, buning natijasida inson dunyoga turli ko’zlar bilan qarashni boshlaydi;
• o’z mahoratining sezilarli o’sishi, chunki inson o’sib ulg’aygan sayin doimiy ravishda o’z mahoratini oshirishi kerak;
• har qanday vaziyatda o’zini tuta olish qobiliyati;
• nima bo’lishidan qat’iy nazar, hayotdan qoniqish, chunki faqat etuk odam vaziyatni qo’yib yuboradi va qoniqishni anglab, dunyoga turli ko’zlar bilan qarashga qodir.

Maslouga ko’ra, etuk shaxs

Amerikalik psixolog Avraam Maslouning fikriga ko’ra, butun sayyoradagi odamlarning 1% dan ko’pini etuk odam deb atash mumkin emas. Aynan mana shu 1% shifokor etuk va barqaror psixikaga ega, shuningdek, inson mohiyatini to’liq ifoda etuvchi ijtimoiy rivojlangan shaxslar deb hisoblagan. Maslou quyidagi fazilatlarni etuk shaxsning asosiy belgilari deb hisobladi:

• o’zingizni va atrofingizdagi odamlarni ular kabi idrok etish qobiliyati;
• yirtqich xulq-atvorning yo’qligi va boshqa odamlar tomonidan shunga o’xshash xatti-harakatlarni sezmaslik;
• dunyoni adekvat idrok etish va boshqa odamlarning fikrlaridan mustaqillik;
• yangi narsalarga qiziqish;
• inson o’ziga alohida e’tibor qaratmaydi, balki uning atrofidagi dunyoga biror narsa olib kirishga harakat qiladi;
• bunday odam turli stressli vaziyatlarga ruhiy jihatdan chidamli;
• hayotga ijobiy munosabat;
• Bunday odam ijodkorlik va boshqa odamlardan o’rganishga tayyorlik bilan ajralib turadi.

Zigmund Freydga ko’ra, etuk shaxs

Zigmund Freydning fikriga ko’ra, etuk odam o’zini o’zi bilan taqqoslashi mumkin bo’lgan yagona odam – bu o’tmishdagi o’zi. Shunday qilib, etuk odam o’zini yaxshilashga intiladi, o’tmishdagi xatolardan qochishga va yangi narsalarni o’rganishga harakat qiladi. Zamonaviy shaxsiy o’sish bo’yicha murabbiylar xuddi shunday fikrda.

Freydning ta’kidlashicha, etuk shaxs, birinchi navbatda, stressga nisbatan barqaror psixika bilan ajralib turishi kerak. Bizning hayotimiz doimiy stressga duchor bo’ladi, bu kichik bo’lishi yoki hissiy holatimizga kuchli ta’sir qilishi mumkin. O’z-o’zini nazorat qilishni o’rganish uchun siz e’tiboringizni hayotning boshqa sohalariga to’g’ri yo’naltirishingiz kerak.

Bundan tashqari, etuk odam konstruktiv tanqidni to’g’ri qabul qilishi va undan qochmasligi yoki tajovuzkor bo’lmasligi kerak.

Gordon Allportga ko’ra, etuk shaxs

Gordon Allport – Freydning shaxsiy etuklik nazariyasi bilan qiziqqan kam sonli psixologlardan biri. Allport etuk bo’lmagan shaxsni faqat shaxsiy zavqni istagan shaxs sifatida taqdim etdi. Gordon etuk shaxsning xususiyatlariga quyidagilarni bog’ladi:

• bunday odam boshqalarni tinglamasdan, faqat o’ziga va sezgisiga ishonadi;
• etuk shaxs doimo rivojlanishga intiladi, ya’ni u muntazam ravishda yaxshilanadi;
• jamiyatda muloqot qilganda, etuk odam o’zini bo’lmagan odam sifatida ko’rsatishga urinmasdan, xotirjam va quvnoq bo’lib qoladi;
• boshqa odamlarning ehtiyojlari va istaklari haqida unutmaydi;
• nafaqat sevgini qabul qilish, balki uni berishga ham qodir;
• ularning jismoniy va ruhiy salomatligi haqida o’ylaydi;
• minnatdor bo’lishdan tortinmaydi;
• yolg’izlikda o’zini qulay his qiladi;
• agar kerak bo’lsa, “yo’q” deyish mumkin;
• qasoskor yoki ta’sirchan odam emas;
• aniq maqsadlarni qanday qo’yishni va ularga erishish uchun hamma narsani qilishni biladi;
• ijodkorlikka qiziqish bildiradi;
• begonalarni tanqid qilmaydi va ularni qayta tarbiyalashga urinmaydi;
• o’zining zaif va kuchli tomonlarini etarli darajada idrok etadi, shuningdek, ma’lum bir sohadagi mahoratini tahlil qila oladi;
• kechirishni biladi;
• salbiy odamlardan uzoqlashadi;
• his-tuyg’ularini va his-tuyg’ularini qanday boshqarishni biladi;
• o’ziga va o’z mahoratiga ishonadi;
• u allaqachon yonib ketgan bo’lsa ham, odamlarga ishonishga qodir.