Elektron media qurilmalaridan, xususan, smartfonlardan foydalanish dunyoning ko’plab mamlakatlarida o’smirlar orasida tobora keng tarqalgan. Smartfonlarning o’ziga xosligi shundaki, ular ko’pincha foydalanuvchining yuziga yaqin joyda va uxlashdan biroz oldin ishlatiladi. Bu uyqudan oldin smartfondan foydalanish boshqa elektron qurilmalar, masalan, noutbuklar yoki planshetlarga qaraganda uyquga ko’proq xalaqit berishi mumkinligi haqidagi xavotirlarga sabab bo’ldi. Avvalgi tadqiqotlar shuni ko’rsatdiki, etarli darajada uyqu turli xil salbiy natijalar, jumladan, akademik ko’rsatkichlar, semirib ketish, ruhiy salomatlik muammolari va boshqalar bilan bog’liq.

Ko’plab tadqiqotlar smartfondan foydalanish va o’smir uyqusi o’rtasidagi bog’liqlikni o’rgangan bo’lsa-da, tadqiqotda cheklovlar mavjud. Oldingi tadqiqotlarning aksariyati kesma bo’lib, smartfondan foydalanish va uyqu muammolari o’rtasidagi sababiy bog’lanishni o’rnatishni qiyinlashtirdi. Bundan tashqari, ushbu tadqiqotlar ko’pincha uyqu va ommaviy axborot vositalaridan foydalanishning kundalik o’zgarishlariga e’tibor bermasdan, smartfondan foydalanishni barqaror xatti-harakatlar namunasi sifatida ko’rib chiqadi.

Ushbu tadqiqot o’smirlarning uyqudan oldin smartfondan foydalanishi va turli xil uyqu natijalari o’rtasidagi odamlar o’rtasidagi va shaxsiy munosabatlarni o’rganish uchun elektron kundalik kundalik dizayni va smartfondan foydalanishning ob’ektiv o’lchovlaridan foydalangan holda ushbu cheklovlarni bartaraf etishga qaratilgan.

“Hozirgi kunda ko‘plab ota-onalar smartfonlar farzandlarining uyqusiga qanday ta’sir qilishidan xavotirda va yotishdan oldin farzandlarining smartfondan foydalanishi bilan bog‘liq ba’zi ota-onalarni tarbiyalash strategiyasini amalga oshirish kerakmi yoki yo‘qmi, deb hayron bo‘lishadi”, dedi tadqiqot muallifi Mixal Tkachik, ) fanlararo tadqiqot guruhi. @irtis_muni (Masarik universitetida Internet va jamiyat

“Oldingi tadqiqotlar shuni ko’rsatdiki, o’smirlar ko’pincha yotoqda smartfonlardan foydalanadilar va ular noutbuklar yoki planshetlar kabi boshqa portativ qurilmalarga qaraganda tez-tez foydalanadilar. Shu bilan birga, ushbu aholi orasida uyqu muammolarining tarqalishi ortib bormoqda va ko’pchilik bu faktni raqamli ommaviy axborot vositalaridan foydalanish bilan bog’laydi. Shuning uchun smartfonlar o’smirlarning uyqusiga qanday xalaqit berishini etarli darajada tushunish ayniqsa muhimdir.

Tadqiqotda 13 yoshdan 17 yoshgacha bo‘lgan 203 nafar chexiyalik o‘smir ishtirok etdi. Bu ishtirokchilar o‘z smartfonlariga maxsus tayyorlangan mobil ilovani yuklab olishdi, u smartfon jurnallarini (shu jumladan ekran holatini) to‘pladi va 14 kun ketma-ket qisqa so‘rovnomalar o‘tkazdi.

Tadqiqot o’smirlar uyqusining besh o’lchoviga e’tibor qaratdi: uyqu vaqti, davomiyligi, samaradorligi, sifati va kundalik uyquchanligi. Ishtirokchilar har kuni ertalab o’zlarining uyqu natijalari, jumladan uyquning boshlanishi vaqti, uyquning kechikishi, uyqu davomiyligi, sub’ektiv uyqu sifati va kunlik uyquchanlik haqida o’zlariga xabar berishdi. Uyqudan oldin smartfondan foydalanish ob’ektiv ravishda o’z-o’zidan yotishdan oldin 2 soat ichida ekranni yoqish vaqti asosida o’lchandi. Yosh, jins, uyqusizlik belgilari va boshqa media qurilmalaridan foydalanish kabi boshqa kovariatsiyalar ham ko’rib chiqildi.

Kutilgandan farqli o’laroq, tadqiqotchilar uyqudan oldin smartfondan foydalanish va odamlar o’rtasidagi uyqu natijalari o’rtasida sezilarli bog’liqlik topmadilar. Uyqu natijalarining eng kuchli bashoratchisi uyqusizlik belgilarining mavjudligi bo’lib, bu uyquning kechroq boshlanishi, uyquning kechikishi, uyquning qisqarishi, uyqu sifatining pastligi va kunlik uyquchanlik bilan bog’liq edi. Bundan tashqari, uxlashdan oldin odatda boshqa media qurilmalardan foydalangan ishtirokchilar uyquning kechroq boshlanishi va uxlash davomiyligini qisqartirish tendentsiyasiga ega.

Bu shuni ko’rsatadiki, smartfonlarning uyquga ta’siri ilgari o’ylanganidan ham murakkabroq bo’lishi mumkin. Smartfondan foydalanishga odatlanish va ekran yorug’ligiga fiziologik moslashish kabi omillar mumkin bo’lgan salbiy ta’sirlarni yumshatishda rol o’ynashi mumkin.

“Biz uyqudan ikki soat oldin smartfondan foydalanishning o’smirlar uyqusiga salbiy ta’sirini topmadik”, dedi Tkachik PsyPost nashriga. “Bizning tadqiqotimiz natijalari shuni ko’rsatdiki, uyquga salbiy ta’sir smartfonlar bilan emas, balki uxlashdan oldin boshqa raqamli axborot vositalaridan foydalanish bilan bog’liq. Shu sababli, ota-onalar kechqurun bolalarining ommaviy axborot vositalaridan foydalanishini cheklash haqida o’ylashlari mumkin. Misol uchun, Milliy uyqu fondi yotishdan kamida bir soat oldin elektron qurilmalarni o’chirishni tavsiya qiladi.

Shaxs darajasida tadqiqotchilar aniqladilarki, o’smirlar uyqudan oldin smartfonlardan odatdagidan ko’ra uzoqroq foydalanishgan kechalarda, ular aslida ko’proq uxlashga moyil bo’lishadi. Biroq, bu uyushmalar nisbatan kichik edi.

“Qizig’i shundaki, bizning tadqiqotimiz shuni ko’rsatdiki, o’smirlar uyqudan oldin odatdagidan ko’ra ko’proq smartfon ishlatgan kunlarda ular bir oz ertaroq yotishgan va biroz uzoqroq uxlashgan”, deb tushuntirdi Tkachik. “Shu nuqtai nazardan, bizning tadqiqotimiz shuni ko’rsatdiki, uxlashdan oldin smartfondan foydalanish “ikki yomonlikning eng kichiki” bo’lishi mumkin va smartfonlar hatto ba’zi hollarda uyquga yordam beradi.”

Ammo tadqiqot, barcha tadqiqotlar singari, ba’zi ogohlantirishlarni o’z ichiga oladi.

“Bizning tadqiqotimiz nisbatan kichik va vakillik bo’lmagan chex o’smirlari namunasida o’tkazilganligini hisobga olish kerak”, dedi Tkachik PsyPost nashriga. “Qulaylik uchun namuna olish intensiv uzunlamasına dizaynlarga asoslangan tadqiqotlar uchun odatiy hol bo’lsa-da, qo’shimcha dalillarni taqdim etish uchun replikatsiya tadqiqotlari zarur. Ayni paytda men ikkita shunga o’xshash tadqiqot haqida bilaman, biri ham yaqinda nashr etilgan, ikkinchisi esa tez orada nashr etiladi, bu bizning tadqiqotimizga o’xshash natijalarga erishdi.

“Smartfondan foydalanish o‘smirlar uyqusiga qanday ta’sir qilishini va qanday ta’sir qilishini yanada murakkabroq tushunish uchun endi biz smartfonlarning uyqu kontekstida o‘ziga xos qo‘llanilishini, masalan, baholangan turli kontent (passiv o‘yin-kulgi va fikr almashish) bo‘yicha analitik ravishda farqlashimiz kerak. SNS da). Shuningdek, biz smartfonlardan turli xil foydalanish bilan bog’liq bo’lgan aniq javob holatlarini ko’rib chiqishimiz kerak, masalan, psixologik qo’zg’alish yoki lahzali effektlarning o’zgarishi.

“Bizning topilmalarimiz va smartfonlardan foydalanishning o’smirlarga salbiy ta’siri haqida ilgari o’tkazilgan ba’zi tadqiqotlar o’rtasidagi nomutanosiblik ma’lum darajada turli metodologik yondashuvlar bilan izohlanishi mumkin”, deb tushuntirdi Tkachik. “Avvalgi topilmalarning aksariyati soʻrov maʼlumotlariga asoslangan edi. Odatdagi stsenariyda, bir vaqtning o’zida ishtirokchilar odatdagi uyqu va smartfondan foydalanish modellarini xabar qilishdi. Tadqiqotimizda biz yangicha yondashuvni oldik. Biz o‘smirlarning ketma-ket 14 kun davomida smartfonlaridan qanday foydalanishi haqida ob’ektiv ma’lumotlarni to‘plash uchun tadqiqot guruhimiz tomonidan ishlab chiqilgan maxsus dasturdan foydalandik”.

“Har kuni ertalab bir xil ilova orqali biz tadqiqotimizda ishtirok etayotgan o‘smirlardan kechagi uyqulari haqida xabar berishlarini, uning sifatini baholashlarini va kundalik uyquchanliklari haqida xabar berishlarini so‘radik. Ishonamizki, bunday yondashuv o’smirlarning smartfondan foydalanishi va uxlashi haqida aniqroq va to’g’ri tasavvur beradi. Shuningdek, u smartfondan foydalanish va uyqudagi kundalik o‘zgaruvchanlikni hisobga olgan holda joriy tadqiqotlarni kengaytirish imkonini beradi.