Behruzbek Hamidov
Tilning adabiyligi uchun «arabiyligi shart» gapi qabul qilindi. Men shunday kishilarni taniymanki, «yozuvimizni nega arabcha bilan to’ldurasiz» deganimda, «arabiy bo’lg‘ani yaxshi emasmi?» – deganlar. Kurslarga o‘zbekcha saboqlari uchun kirgan muallimlarimiz usmonli turklaridan Shayx Vasfiyning arabchadan ko‘tarilgan «Qavoyidi lisoni usmoniy»sindan izofai lamiiya, izofai bayoniya, izofai tashbehiyadan bahs qilar edilar. Mana shu ishlarning hammasi tilimizni tahqir etish, tilimizga hurmatsizliq ko‘rsatish edi. Bunlarning hammasi til, adabiyotimizning yaxshig‘ina tanimasliqdan kelgan edi. Mana shunlaring hammasig‘a yog’iqmoq, isyon etmak, shunlarning hammasi bilan kurashmak uchun yosh va yigit bir kuch 18 inchi yilda maydonga keldi. Bu «Chig‘atoy gurungi» edi. «Chig‘atoy gurungi» atrofiga to‘plangan kishilarning ilgari surgan fikrlari shunday edi:
— tilimizning tugal, yuksak, san’atkor bir adabiyoti bor. Tilimizning adabiyligi arabiylikda emas, o‘zidadir. Shuni tirgizmak kerak;
— adabiyotimizni yuksaltmak uchun burungi san’atkor shoirlarimizning o‘lmag‘an va o‘lmas narsalarindan foydalanmoq ham taraqqiy qilg‘an uluslar tomonidan orag‘a solingan umumiy asoslarg‘a erishmak kerakdir;
— tilimizning qoidalarini totorcha yoxud usmonlicha qoida kitoblaridan emas, tilimizning o‘zidan olmoq kerak.
- Shuning uchun xalq og‘zida yurgan so‘zlarni, xalq adabiyoti bo‘lg‘an ertaklar, maqollar, laparlami yig‘ib tekshirmak lozim;
— adabiyot yozuchiliq bo‘lg‘ani uchun yozu(v) qoidalarini, imloni ham tuzatmak kerak.
Mana shu besh asos, chiziq imlodan shul majlisda gapurishib o‘tdik. Tilimizning qoidalarini tuzmak, eski adabiyotimizdan foydalanmoq uchun ulug‘ adiblarimizni yig‘moq, xalq adabiyotimizni ham xalq so‘zlarini to‘plamoq kerak. Bu moddiy vositalarg‘a muhtoj bo‘lg‘an «Chig‘atoy gurungi» emas, tilimizdir. Mana qurultoyimiz shu to‘g‘rularda bir qarorg‘a kelsun.
A.Fitrat
Tilimizning adabiyligi.
(1921-yil Til va imlo quriltoyida so‘zlangan nutq)
Izzattillo Islomov
