Muntazam ravishda stress bilan shug’ullanadigan odamlar uyqusizlikdan shikoyat qilishlari mumkin. Bu holat odamning umuman uxlamasligini anglatmaydi, lekin u juda qiyinchilik bilan uxlab qoladi. U to’shakda uzoq vaqt yotishi mumkin, otish va o’girilib, turli fikrlarni haydashga harakat qiladi va uxlamaydi. Agar siz hali ham uxlab qolsangiz, tush vaqti-vaqti bilan yoki etarlicha chuqur emas. Shu sababli, mutaxassislar maxsus atama – uyqusizlikdan foydalanadilar, bu esa sifatli uyqu etishmasligini nazarda tutadi. Bu, o’z navbatida, odamning hushyorligidagi holatiga ta’sir qiladi.

Uyqusizlik stressli vaziyatning natijasidir

Ko’pgina hollarda, u ma’lum bir hissiy omil ta’sirida o’zini namoyon qila boshlaydi va o’tkir yoki adaptiv shaklga ega. Uyqusizlik inson hayotida stress omilidan xalos bo’lmaguncha mavjud bo’ladi. Shundan so’ng, uyqu asta-sekin normal holatga qaytadi.

Uyqusizlikdan aziyat chekadigan odamlar markaziy asab tizimida juda ko’p faollikka ega. Shu bilan birga, avtonom nerv tizimida mavjud bo’lgan simpatik bo’lim ularning ishida faolroq. Tana stress ostida bo’lganda, u barcha bezlar, qon tomirlari va turli ichki organlarning ishini boshqaradi. Shunisi e’tiborga loyiqki, bu nafaqat odam uyg’onganida, balki uyquning barcha bosqichlarida ham sodir bo’ladi. Dam olish davrida parasempatik bo’lim kerakli darajada samarali ishlamasligiga e’tibor qaratish lozim.

Qizig’i shundaki, uyqusizlik bilan og’rigan odamlarda stress gormoni kortizol ishlab chiqarish kechqurun ortadi, garchi bu davrda uning qondagi darajasi minimal bo’lishi kerak, chunki tana uyquga tayyorlana boshlaydi. Ushbu gormon stressli vaziyatda bo’lgan ichki organlar tizimlarining ishiga ta’sir qiladi.

Uxlab qolish qanday

Bir vaqtning o’zida uxlab qolish qobiliyati odamning qanchalik uyqusizligi bilan belgilanadi. Shuningdek, to’liq uyg’onish sodir bo’lgan paytdan boshlab qancha vaqt o’tganini, odamning qanchalik charchaganini va tanada qancha maxsus uyqu moddalari borligini hisobga olish kerak. Mutaxassislarning ta’kidlashicha, uyg’onish davrida adenozin kabi moddaning ishlab chiqarilishi asta-sekin o’sib boradi. U uyquchanlik darajasini oshirish uchun javobgardir. Bu nukleozid, shuningdek, barcha biokimyoviy jarayonlar uchun ishlatiladigan noyob energiya manbai bo’lgan ATP – adenozin trifosfor kislotasining bir qismidir.

Hujayralar faol ishlay boshlaganda, ATP ishlatiladi. U parchalana boshlaydi va oxir-oqibat fosfor kislotasi va adenozinga parchalanadi. Tana barcha fosfor kislotasini ishlatib, faqat adenozin qolgandan so’ng, odam energiya tugaganini his qila boshlaydi va u uxlashni xohlaydi.

Adenozinning chiqarilishi bevosita asab tizimining hujayralarida sodir bo’ladi. Kun davomida modda etarlicha ko’p miqdorda to’planadi va kechqurun charchoqdan odam uxlab qoladi.

Nima uchun stress paytida uxlab qolish qiyin?

Kechqurun etarli miqdorda adenozin to’planadi. Miya faoliyati ichki soatga mos ravishda kamayadi. Taxminan yarim soat ichida uxlab qolish odatiy hisoblanadi. Agar odam stressli vaziyatda bo’lsa, unda bu holda uning tanasida etarli miqdorda adenozin ishlab chiqariladi. Buning sababi asab tizimining giperaktivatsiyasi deb hisoblanadi.

Stress butun organizm va uning xavfsizligi uchun jiddiy muammodir. Stress omilining ta’siriga reaktsiya – bu alohida organlarning ishini faollashtiradigan va shu bilan birga qolganlarini inhibe qiluvchi ma’lum mexanizmlarni ishga tushirish. Bu holatda nafaqat neyrotransmitterlar, balki hissiy miya ham juda muhim rol o’ynaydi.

Emotsional omil bog’langanda, miyada joylashgan limbik tizimning turli zonalari ishlay boshlaydi. Ushbu tizimning eng muhim elementi amigdaladir. Struktura miyaga kiradigan ogohlantirishlarni odamning ilgari boshdan kechirgan tajribasi bilan moslashtirish uchun javobgardir. Bundan tashqari, ma’lum bir omil xavfini baholash amalga oshiriladi. Amigdala nafaqat hissiyotlarni keltirib chiqaradi, balki qo’shimcha ravishda maxsus faollashtiruvchi miya tizimlarini rag’batlantiradi. Shu bilan birga, uxlab qolish uchun mas’ul bo’lgan markazlarning ishini bostirish mavjud.